Την ταινία «Πολίτης Κέιν», («Citizen Cane»)προβάλει το Cine Δράση την Τετάρτη 26 Ιουλίου στις 21.00 στο Β΄ Γυμνάσιο (Ταϋγέτου και Ξάνθης) .
HΠΑ, 1941. Διάρκεια: 119’. Σενάριο: Herman J. Mankiewicz, Orson Welles. Σκηνοθεσία: Orson Welles. Πρωταγωνιστούν: Orson Welles, Joseph Cotten, Everett Sloane, George Coulouris, Dorothy Comingore, Ray Collins.
Η σαρωτική ταινία «Πολίτης Κέιν» γυρίστηκε από τον Όρσον Ουέλς το 1941 με σεναριογράφους τον ίδιο και τον Χέρμαν Μάντιεβιτς, οπερατέρ τον Γερμανό εξπρεσιονιστή Γκρέγκ Τόλαντ, σημαντικούς ηθοποιούς και πρωταγωνιστή τον ίδιο τον Όρσον Ουέλς. Αναμφισβήτητα, αυτό το πολυεπίπεδο έργο ήταν και παραμένει κλασικό στην ιστορία του σινεμά. Εδώ και πολλά χρόνια βρίσκεται στην 1η θέση σε όλες τις λίστες των 100 καλύτερων ταινιών όλων των εποχών. Στην εποχή της προκάλεσε εντονότατες θετικές και αρνητικές αντιδράσεις από κοινό και κριτικούς και αποτέλεσε ιδεολογική και εκφραστική αμφισβήτηση στα μέχρι τότε πεπραγμένα του αμερικανικού σινεμά. Εισήγαγε νέες λέξεις και φράσεις στην γραμματική του παγκόσμιου κινηματογράφου οι οποίες θα σημαδέψουν στην πορεία την καταγωγή νέων καλλιτεχνικών ρευμάτων και θα επηρεάσουν την δημιουργία αναρίθμητων σκηνοθετών σε ολόκληρο τον κόσμο. Το δυναμικό σενάριο του φιλμ είναι εμπνευσμένο από τη ζωή του μεγιστάνα του Τύπου της εποχής Ρούντολφ Χιρστ και περιγράφει την άνοδο και την πτώση του τραγικού ήρωα Τσάρλς Φόστερ Kέιν.
Η κριτική του Χόρχε Λουίς Μπόρχες
Για την ταινία έχουν γραφτεί πολλά και από πολλούς. Σπουδαίοι κριτικοί του κινηματογράφου, διεθνώς καταξιωμένοι σκηνοθέτες και συγγραφείς (Χόρχε Λουίς Μπόρχες), φιλόσοφοι (Ζαν Πολ Σαρτρ) έγραψαν κατά καιρούς κείμενα για τις εντυπώσεις και τα συναισθήματα που τους προκάλεσε η παρακολούθηση του φιλμ. Από όλα αυτά εμείς επιλέξαμε και σας παρουσιάζουμε παρακάτω την κριτική του Αργεντινού συγγραφέα Χόρχε Λουίς Μπόρχες.
«Ο Πολίτης Κέιν (λέγεται «Ο Πολίτης» στην Αργεντινή) έχει τουλάχιστον δύο πλοκές. Η πρώτη, αδιάφορα κοινότοπη, προσπαθεί να απομυζήσει χειροκρότημα από κουτεντέδες: ένας ματαιόδοξος εκατομμυριούχος συλλέγει αγάλματα, κήπους, παλάτια, πισίνες, διαμάντια, αυτοκίνητα, βιβλιοθήκες, άντρες και γυναίκες. Όπως ένας προηγούμενος συλλέκτης (οι παρατηρήσεις του οποίου αποδίδονται συνήθως στο Άγιο Πνεύμα), ανακαλύπτει πως αυτή η σύμμεικτη αφθονία αγαθών είναι μια υπέρτατη ματαιοδοξία: όλα είναι ματαιοδοξία. Τη στιγμή του θανάτου, επιθυμεί μόνο ένα από όλα τα πράγματα του κόσμου, το ταπεινό έλκηθρο με το οποίο έπαιζε όταν ήταν παιδί.
Η δεύτερη πλοκή είναι κατά πολύ ανώτερη. Συνδέει τον Koheleth με τη μνήμη ενός άλλου νιχιλιστή, του Franz Kafka. Ένα είδος μεταφυσικής ταινίας μυστηρίου, το θέμα της (και ψυχολογικό και αλληγορικό) είναι η διερεύνηση του εσώτερου εαυτού ενός ανθρώπου, μέσω των έργων που έχει σφυρηλατήσει, των λέξεων που έχει πει, των πολλών ζωών που έχει καταστρέψει. Η ίδια τεχνική είχε χρησιμοποιηθεί από τον Josef Conrad στο «Chance» (Τύχη, 1914) και σε εκείνη την όμορφη ταινία «Η Δύναμη και η Δόξα» (The Power and the Glory): μία ραψωδία διάφορων σκηνών χωρίς χρονολογική σειρά. Με σαρωτικό τρόπο, δίχως τέλος, ο Orson Welles δείχνει αποσπάσματα από τη ζωή του άντρα, του Τσαρλς Φόστερ Κέιν, και μας καλεί να τα συνδυάσουμε και να τον ανασκευάσουμε. Ένα στυλ πολλαπλότητας και ανομοιογένειας βρίθει στην ταινία: οι πρώτες σκηνές καταγράφουν τους θησαυρούς που συσσωρεύτηκαν από τον Κέιν· σε μια από τις τελευταίες, μια φτωχή γυναίκα, πληθωρική και ταλαιπωρημένη, παίζει με ένα τεράστιο παζλ στο πάτωμα ενός παλατιού που είναι επίσης μουσείο. Στο τέλος συνειδητοποιούμε πως τα κομμάτια δεν κυβερνούνται από κάποια μυστική ενότητα: ο απεχθής Τσαρλς Φόστερ Κέιν είναι ένα ομοίωμα, ένα χάος από επιφαινόμενα. (Μια φυσική απόρροια, όπως είχε προβλέψει ο David Hume, ο Ernst Mach, και ο δικός μας Macedonio Fernandez: κανένας άνθρωπος δεν ξέρει ποιος είναι, κανένας άνθρωπος δεν είναι οποιοσδήποτε.) Σε ένα διήγημα του Chesterton –«Το Κεφάλι του Καίσαρα» νομίζω- ο ήρωας παρατηρεί πως τίποτα δεν είναι τόσο τρομακτικό όσο ένας λαβύρινθος χωρίς κέντρο. Αυτή η ταινία είναι ακριβώς ένας τέτοιος λαβύρινθος.
Όλοι ξέρουμε πως ένα πάρτι, ένα παλάτι, ένα μεγάλο εγχείρημα, ένα δείπνο για συγγραφείς και δημοσιογράφους, μια ατμόσφαιρα εγκάρδιας και αυθόρμητης συντροφικότητας, είναι ουσιωδώς φρικιαστικά. «Ο Πολίτης Κέιν» είναι η πρώτη ταινία που δείχνει τέτοια πράγματα με μια επίγνωση αυτής της αλήθειας. Η παραγωγή είναι, γενικά, αντάξια του αχανούς θέματος. Η κινηματογράφηση έχει εντυπωσιακό βάθος, και υπάρχουν πλάνα των οποίων τα πιο απομακρυσμένα στοιχεία (όπως οι προ-Ραφαηλικοί πίνακες) είναι όσο ακριβή και λεπτομερειακά όσο τα κοντινά. Τολμώ να μαντέψω, παρόλα αυτά, πως «Ο Πολίτης Κέιν» θα αντέξει στο χρόνο όπως έχουν «αντέξει» κάποιες ταινίες του Γκρίφιθ ή του Πουντόβκιν –ταινίες των οποίων η ιστορική αξία είναι αδιαμφισβήτητη… Δεν είναι ευφυής, αν και είναι το έργο μιας ιδιοφυίας –στην πιο σκοτεινή και Γερμανική έννοια αυτής της κακής λέξης.
Η πρεμιέρα και τα βραβεία της ταινίας
Ο «Πολίτης Κέιν «επρόκειτο να κάνει πρεμιέρα στο θέατρο της R.K.O. Radio City Music Hall, αλλά αυτό δεν έγινε, εφόσον η Λουέλα Πάρσονς απείλησε ότι η American Weekly επρόκειτο να δημοσιεύσει συκοφαντικό άρθρο πάνω στη γιαγιά του μετόχου της εταιρίας Νέλσον Ρόκφελερ. Κάποιοι διανομείς φοβήθηκαν εξοστρακισμό και αρνήθηκαν να προβάλουν την ταινία. Ο Σάφερ συμφώνησε με κάποια θέατρα, αλλά ο Γουέλς ήταν ανυπόμονος κι απείλησε την εταιρία με αγωγή. Οι εφημερίδες του Χερστ αρνούνταν να διαφημίσουν την ταινία, η οποία έκανε τελικά πρεμιέρα στη Νέα Υόρκη την 1 Μαΐου του 1941, ενώ ακολούθησαν προβολές σε Σικάγο και Λος Άντζελες. Η ταινία τα πήγε καλά στα μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά δεν κατάφερε να έχει επιτυχία σε υπαίθριες πόλεις. Η R.K.O. είχε ακόμη προβλήματα με το να βρει διανομείς για την ταινία. Μια αλυσίδα κινηματογράφων έλεγχε περισσότερες από 500 αίθουσες, αλλά αρνούνταν να προβάλει την ταινία. Ο εκφοβισμός από τις εφημερίδες του Χερστ είχε πιάσει τόπο κι η ταινία είχε ζημία για την R.K.O. κατά την πρώτη της προβολή. Οι κριτικές της ταινίας ήταν διθυραμβικές, παρά το γεγονός ότι κάποιοι κριτικοί διχάστηκαν από τη ριζοσπαστική σκηνοθεσία του Γουέλς που απέκλεινε από τα χολιγουντιανά στερεότυπα. Ο Τζον Ο’ Χάρα της Newsweek την αποκάλεσε την καλύτερη ταινία που είδε ποτέ. Ο Μπόσλεϊ Κράουδερ των New York Times έγραψε ότι επρόκειτο ίσως για την καλύτερη ταινία που φτιάχτηκε ποτέ στο Χόλιγουντ. Ο Ότις Φέργκιουσον στην κριτική του για την New Reppublic έγραψε ότι επρόκειτο για την πιο τολμηρή μεγάλη παραγωγή από την περίοδο πουγύριζαν ταινίες μεγάλοι κινηματογραφιστές όπως ο Γκρίφιθ κι ο Μπλίτσερ. Η Κέιτ Κάμερον της New York Daily-News έγραψε ότι επρόκειτο για την πιο ενδιαφέρουσα και τεχνικά ανώτερη ταινία που γυρίστηκε ποτέ από εταιρία του Χόλιγουντ.
Ο «Πολίτης Κέιν» προτάθηκε για 9 βραβεία Όσκαρ, μεταξύ των οποίων και για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας. Το βράδυ της απονομής, σύμφωνα με τον Ρόμπερτ Γουάιζ, κάθε φορά που γινόταν αναφορά στην ταινία το κοινό αποδοκίμαζε. Τα περισσότερα στελέχη του Χόλιγουντ δεν ήθελαν να προβληθεί η ταινία δεδομένες τις απειλές του Χερστ. Σύμφωνα με το περιοδικό Variety συστηματική καταψήφιση του Γουέλς από κομπάρσους που έλαβαν μέρος στην ψηφοφορία στοίχισε στον Γουέλς το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας,Σκηνοθεσίας και Α’ Ανδρικού Ρόλου Η ταινία κέρδισε τελικά το Όσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου, ενώ το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας πήγε στην ταινία του Τζον Φορντ, Η κοιλάδα της κατάρας (How Green was my Valley, 1941). Έκτοτε έχει βραβευτεί σε πολλές διοργανώσεις σε ολόκληρο τον κόσμο.
