Ο ήλιος, πέρα από τις αναμφισβήτητες ευεργετικές επιδράσεις που έχει, μπορεί να αποτελέσει ένα σοβαρό παράγοντα κινδύνου για τα μάτια μας.
Το φάσμα της ηλιακής ακτινοβολίας περιλαμβάνει 3 τμήματα: τo υπέρυθρo, τo υπεριώδες και τις ακτίνες υψηλής ενέργειας στο ορατό φάσμα. Η υπεριώδης ακτινοβολία και οι ακτίνες υψηλής ενέργειας είναι οι πιo βλαβερές. Η υπεριώδης ακτινοβολία χωρίζεται ανάλογα με το μήκος κύματος στη UV-A και τη UV-B. Το ποσοστό της υπεριώδους ακτινοβολίας που φτάνει στην επιφάνεια της γης εξαρτάται από το όζον της ατμόσφαιρας. Το ηλιακό φως περιέχει πολύ περισσότερη UVA, η οποία μπορεί να εισχωρήσει βαθύτερα στο μάτι, με αποτέλεσμα να απορροφάται κυρίως από τον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Η ακτινοβολία UV-B έχει μεγαλύτερη ενέργεια σε σχέση με τη UVA, είναι πιο βλαβερή για το μάτι, απορροφάται από τον κερατοειδή χιτώνα και τον κρυσταλλοειδή φακό των ματιών και προκαλεί κυρίως βλάβη σε αυτούς τους ιστούς.
Οι βλάβες της ηλιακής ακτινοβολίας στα μάτια διακρίνονται σε εξωτερικές και εσωτερικές.
Η ηλιακή ακτινοβολία προσβάλλει αρχικά το δέρμα των βλεφάρων, δημιουργώντας πρόωρη γήρανση του δέρματος, ρυτίδες καθώς και κακοήθεις όγκους. Το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα που είναι η πιο συχνή μορφή καρκίνου του δέρματος, εμφανίζεται σαν ένα μικρό ογκίδιο ή πληγή (εξέλκωση) στα βλέφαρα, που προοδευτικά μεγαλώνει και εξαπλώνεται. Η έγκαιρη διάγνωση οδηγεί σε πολύ αποτελεσματική θεραπεία με μια απλή αφαίρεση. Αντίθετα, σε παραμελημένες περιπτώσεις, απειλείται η όραση και η ακεραιότητα του οφθαλμού.
H επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας είναι βλαβερή και στην εξωτερική μεμβράνη που καλύπτει το μάτι (επιπεφυκότας). Η συχνότερη πάθηση είναι το πτερύγιο που αποτελεί μια εκφύλιση του επιπεφυκότα. Έχει σχήμα τριγωνικό με κατεύθυνση προς τον κερατοειδή που επιτρέπει στο φως να εισέλθει στο μάτι. Όταν το πτερύγιο εισχωρήσει σε μεγάλο βαθμό στον κερατοειδή, τότε επηρεάζει την όραση. Η θεραπεία του είναι χειρουργική και απαιτεί εμπειρία, καθώς το πτερύγιο μπορεί να επανεμφανιστεί. Η ηλιακή ακτινοβολία οφείλεται και για την εμφάνιση κακοήθους νεοπλασίας του επιπεφυκότα και μόνο με έγκαιρη διάγνωση μπορεί να σωθεί το μάτι του ασθενή.
Η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να προκάλεσει έγκαυμα (φωτοκερατίτιδα) και συνοδεύεται από έντονη ερυθρότητα, πόνο, τσούξιμο και φωτοφοβία. Απαιτείται άμεση εξέταση, αλλά συνήθως δεν υπάρχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις, καθότι ο κερατοειδής αναπλάθεται γρήγορα.
Η ηλιακή ακτινοβολία απορροφάται και από τον κρυσταλλοειδή φακό, με αποτέλεσμα τη δημιουργία πρόωρου καταρράκτη. Η αφαίρεση του καταρρακτικού φακού έχει ως αποτέλεσμα την εισχώρηση της βλαβερής ηλιακής ακτινοβολίας στον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Ωστόσο, οι τελευταίας γενιάς ενδοφακοί διαθέτουν ειδικό φίλτρο απορρόφησης της ηλιακής ακτινοβολίας UV και ελαφρύ κίτρινο χρωματισμό, με σκοπό την προστασία χωρίς να επηρεάζεται η χρωματική αντίληψη των ασθενών.
Η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας είναι η κύρια αιτία τύφλωσης παγκοσμίως και ένας από τους βασικούς παράγοντες κινδύνου θεωρείται η υπερβολική έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία. Πιστεύεται ότι η απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας από τα κύτταρα του μελάγχρου επιθηλίου και από τους νευρώνες του αμφιβληστροειδούς παρουσία οξυγόνου, οδηγεί στη δημιουργία ελεύθερων ριζών, οι οποίες έχουν τοξική δράση. Λόγω αυτής της δυσλειτουργίας, απόβλητα της φυσιολογικής κυτταρικής λειτουργίας συσσωρεύονται και προκαλούν καταστροφή της «ωχράς κηλίδας». Τέτοιες καταστάσεις αντιμετωπίζονται με τη χρήση της φωτοδυναμικής θεραπείας καθώς και νέων αντιαγγειογενετικών φαρμάκων που εφαρμόζονται σε επιλεγμένες καταστάσεις ή ως συνδυασμένη θεραπεία.
Πώς να περιορίσουμε τη βλαπτική επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας;
1. Να φοράμε ΠΑΝΤΑ γυαλιά ηλίου. Τα γυαλιά ηλίου θα πρέπει να χρησιμοποιούνται καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου και να αγοράζονται από υπεύθυνα οπτικά καταστήματα και να πιστοποιούν την απορρόφηση της UVA και UVB σε ποσοστό 99 – 100%. Υπάρχουν φακοί μελανίνης ειδικοί για την απορρόφηση των ακτίνων υψηλής ενέργειας ορατού φάσματος καθώς και πολωμένοι φακοί που προστατεύουν από τις βλαβερές αντανακλάσεις των ηλιακών ακτίνων και φακοί blue-blockers, που απορροφούν την ακτινοβολία στο μπλε και ιώδες φάσμα. Καλό θα είναι να διαλέγουμε γυαλιά πράσινα ή καφεπράσινα που δεν προκαλούν αισθητή μείωση των χρωματικών αντιθέσεων.
2. Να βάζουμε ΠΑΝΤΑ αντηλιακό. Η χρήση αντηλιακού με ψηλό δείκτη προστασίας είναι επιβεβλημένη, ακόμα και στα βλέφαρα.
3. Να φοράμε καπέλο με γείσο.
4. Να αποφεύγουμε την έκθεση στον ήλιο μεταξύ 11 π.μ. και 3 μ.μ.
5. Προσοχή στα παιδιά. Τα παιδιά αποτελούν ομάδα υψηλού κινδύνου καθότι εκτίθονται πολύ στον ήλιο και το αποτέλεσμα είναι αθροιστικό και εμφανίζεται συνήθως μετά από πολλά χρόνια.
6. Προσοχή στο υψόμετρο, το χιόνι, την άμμο και τη θάλασσα. Όσο ανεβαίνουμε σε υψόμετρο, τόσο περισσότερο εκτειθόμαστε στην ηλιακή ακτινοβολία. Επίσης το χιόνι, η άμμος και η θάλασσα αντανακλούν την ακτινοβολία.
7. Προσοχή σε άτομα που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις του αμφιβληστροειδούς, όπως εκφυλιστική ωχροπάθεια.
8. Προσοχή στα ογκίδια ή πληγές των βλεφάρων που δεν επουλώνονται. Μπορεί να αποτελούν αρχόμενες μορφές καρκίνου του δέρματος και να χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης.
Γιώργος Κ. Χαρώνης, MD
Χειρουργός Οφθαλμίατρος
Διπλ. American Board of Ophthalmology
Επιστημονικός Διευθυντής Ιατρικό Ινστιτούτο Οφθαλμολογίας Athens Vision
