Γράφει η Ελένη Κονιαρέλλη – Σιακή
Πιστεύω ότι δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν έχει ακούσει ή δεν έχει πει ή δεν έχει γελάσει ή και προβληματιστεί με κάποιες από τις αμέτρητες παροιμίες που ακούγονται συχνά γύρω μας. Διαβάζουμε: «Παροιμία είναι σύντομο λαϊκό απόφθεγμα, προϊόν μακρόχρονης πείρας, που εκφράζει αλληγορικά ή σκωπτικά μία αλήθεια». Οι παροιμίες είναι διαχρονικές φράσεις λαϊκής σοφίας -και όχι μόνο- που τις χρησιμοποιούμε στον καθημερινό μας λόγο, αν και οι περισσότεροι δεν γνωρίζουμε ποια είναι η προέλευσή τους. Όμως, αυτές οι φράσεις κρύβουν πάντα μία ιστορία στην οποία δεν γνωρίζουμε τους πρωταγωνιστές και σκοπός τους είναι να μας διδάξουν, να μας εμπνεύσουν και να μας καθοδηγήσουν σε μια αλήθεια, αλλά και να μας παρουσιάσουν με γλαφυρές και φωτεινές εικόνες πώς ζούσαν και ποιες ήταν οι δράσεις και οι αντιλήψεις των ανθρώπων μιας άλλης εποχής. Αν αναρωτηθούμε πού βρίσκονται οι ρίζες της λαϊκής σοφίας των παροιμιών, θα διαπιστώσουμε ότι στις περισσότερες οι ρίζες τους βρίσκονται στην Αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο. Αυτή είναι και η απόδειξη της συνέχειας του Ελληνισμού, αφού τις ίδιες φράσεις που χρησιμοποιούσαν πριν από πολλούς αιώνες οι πρόγονοί μας, τις χρησιμοποιούμε και εμείς σήμερα. Και για παράδειγμα:
Mία παροιμία (φράση) που λέμε συχνά, όταν δε θέλουμε να μας ενοχλήσει κάποιος και να μας αφήσει ήσυχους να λύσουμε κάποιο σπουδαίο πρόβλημα που μας απασχολεί, είναι: «Μη μου τους κύκλους τάραττε»: Η ιστορία που κρύβεται πίσω από αυτή τη φράση μάς λέει ότι όταν οι Ρωμαίοι κυρίευσαν τις Συρακούσες το 212 π.Χ., μετά από τριετή αντίσταση των Ελλήνων, κάποιοι Ρωμαίοι στρατιώτες μπήκαν και στο σπίτι του Αρχιμήδη και τον βρήκαν καθισμένο στο έδαφος να ζωγραφίζει κύκλους. Αυτός τότε τους παρακάλεσε να τον αφήσουν να τελειώσει τη λύση κάποιου σπουδαίου προβλήματος που τον βασάνιζε καιρό και γι’ αυτόν τον λόγο είχε σχεδιάσει και τους κύκλους στο έδαφος και τους είπε το γνωστό: «Μη μου τους κύκλους τάραττε». Όμως δυστυχώς, ο Ρωμαίος στρατιώτης και τους κύκλους του Αρχιμήδη χάλασε και τον Αρχιμήδη σκότωσε! Σε μας έμεινε μόνο η φράση του!
Όταν σήμερα ακούμε κάτι δυσάρεστο το οποίο δε θέλουμε να μας συμβεί, λέμε ταραγμένοι: «Χτύπα ξύλο» και ψάχνουμε να βρούμε κοντά μας κάποιο ξύλο για να το χτυπήσουμε. Kαι αυτή τη φράση μάς την άφησαν οι Αρχαίοι Έλληνες, λέγοντας: «Άπτεσθε ξύλου» και χτυπούσαν με το χέρι τους το ξύλο του κορμού των δέντρων. Πίστευαν πως στα δέντρα κατοικούσαν Νύμφες (Δρυάδες/ Αμαδρυάδες) που θα τους προστάτευαν από το κακό και θα πραγματοποιούσαν τις ευχές τους.
Σήμερα όταν βλέπουμε τους κλέφτες και τους απατεώνες να επιχειρούν να εξαπατήσουν άλλους κλέφτες και απατεώνες, λέμε: «O κλέψας του κλέψαντος» και η αρχαία ελληνική παροιμία λέει: «Aλωπεκίζειν προς έτερα αλώπεκα».
Σε μια συζήτηση όταν κάποιος μας λέει πράγματα με τα οποία διαφωνούμε ή μας φαίνονται παράλογα, συνηθίζουμε να απαντούμε ως εξής: «Aυτά που μας λες είναι ανοησίες και πράσσειν άλογα…». Όμως δεν είναι τα πράσινα άλογα, όπως πιστεύει πολύς κόσμος, αλλά αρχαία ελληνική φράση. Προέρχεται από το Απαρέμφατο (Ενεργ. Φωνής) του ρήματος πράττω ή πράσσω, που είναι πράττειν ή πράσσειν και το ουσιαστικό «λόγος», (που σε μια από τις έννοιές του σημαίνει λογική) και με το στερητικό άλφα -α-, «άλογο», παράλογο, δηλαδή να κάνει κάποιος παράλογα πράγματα.
Στην Αντιγόνη του Σοφοκλή (7.18) βρίσκουμε τη φράση: «Eίκε θυμώ και μετάστασιν δίδου». Αυτά τα λόγια λέει ο Αίμωνας στον πατέρα του τον Κρέοντα που επιμένει να τιμωρήσει την Αντιγόνη γιατί δεν υπάκουσε στη διαταγή του και έθαψε τον αδελφό της Πολυνείκη. «Είκε» σημαίνει υποχώρησε, «θυμώ και» αντί «και θυμώ μετάστασιν δίδου», δηλαδή και «άλλαξε γνώμη, δώσε τόπο στην οργή». Σήμερα εμείς συχνά επαναλαμβάνουμε την αρχαία συμβουλή του Αίμωνα όταν λέμε:«Δώσε τόπο στην οργή» ή «έδωσα τόπο στην οργή».
Για πρώτη φορά σε έναν στίχο του ποιητή Μένανδρου (342-291 π.Χ.) που μιλάει για τον γάμο και τη γυναίκα βρίσκουμε ότι: «Eάν τις την Αλήθειαν σκοπή κακόν μεν εστίν, αλλ’ αναγκαίον κακόν» δηλαδή «Εάν θέλουμε να το εξετάσουμε στο φως της Αλήθειας», ο γάμος είναι μεν ένα κακό, αλλά «αναγκαίο κακό» για να προσθέσει πιο κάτω: «Αθάνατον εστίν κακόν αναγκαίον γυνή» δηλαδή «η γυναίκα είναι ένα αιώνιο αναγκαίο κακό». Τώρα γιατί ο Μένανδρος χαρακτηρίζει τη γυναίκα «αιώνιο αναγκαίο κακό» δεν θα μπορέσουμε να το μάθουμε ποτέ!
Είδαμε ότι οι παροιμίες και οι φράσεις που λέμε καθημερινά είναι πολλές. Άλλες είναι γνωστές, άλλες λιγότερο γνωστές, άλλες αστείες και άλλες τολμηρές. Λέμε:
«Άρμεγε λαγούς, κούρευε χελώνες».
«Πιασ’ τ’ αβγό και κούρευ’ το!»
Έτσι θα πει κάποιος που θέλει να επισημάνει στον άλλον ότι ματαιοπονεί μ’ αυτά που κάνει.
«Ακριβός στα πίτουρα και φτηνός στ’ αλεύρι».
Για κάποιον που ξοδεύει πολλά χρήματα για ασήμαντα πράγματα και είναι τσιγκούνης στα χρήσιμα και στα αναγκαία ή για κάποιον που παραβλέπει τα ουσιώδη και δίνει σημασία στα δευτερεύοντα.
«Δώσε θάρρος στο χωριάτη και θ’ ανέβει στο κρεβάτι». Αν δώσεις θάρρος στον ξεδιάντροπο και ασυνείδητο άνθρωπο, μετά θα αποθρασυνθεί εντελώς.
«Λαγός τη φτέρη έσειε, κακό του κεφαλιού του». Το λέμε για κάποιον που προκάλεσε μόνος του την καταστροφή του.
«Στο καλάθι δε χωρεί, στο κοφίνι περισσεύει». Έτσι θα πούμε για τον άνθρωπο που δεν ικανοποιείται με τίποτα.
Φωνή λαού, οργή Θεού». Μας λέει ότι στη δύναμη κινητοποιήσεως του λαού, υποκύπτουν οι πάντες.
«Πρώτη βγαίνει η ψυχή κι ύστερα το χούι». Έτσι λέμε όταν θέλουμε να τονίσουμε τη δύναμη της συνήθειας. Διαβάζοντας ξανά τις παραπάνω παροιμίες και φράσεις, από τις αμέτρητες που μας άφησαν οι πρόγονοί μας, με όποιες διαφορετικές αποχρώσεις απεικονίζονται σήμερα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι: Οι άνθρωποι μπορεί να αλλάζουν καθώς περνούν τα χρόνια, ταυτόχρονα όμως, εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι όλοι μοιραζόμαστε διαχρονικά τα ίδια λάθη, τους φόβους, τις ανησυχίες, αλλά και τις ελπίδες που ανοίγουν πάντα παράθυρα υπομονής.
