Η απειλή της κλιματικής αλλαγής

Γράφει ο Δρ. Κων/νος Παπακωνσταντίνου: Επίτιμος διευθυντής του Ινστιτούτου Θαλασσίων Βιολογικών Πόρων – Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών

Ο όρος περιβάλλον αναφέρεται σε οτιδήποτε περιβάλλει κάποιο αντικείμενο. Έτσι το περιβάλλον ενός έμβιου οργανισμού είναι η κοντινή ή μακρινή σ’ αυτό περιοχή που ασκεί άμεσα επιρροή στο ίδιο και στις συνήκες διαβίωσής του. Στην οικολογία, το περιβάλλον μπορεί καθορισθεί ως ένα σύνολο βιοτικών, εδαφικών, κλιματικών και κοινωνικών παραγόντων που επιδρούν σ’ έναν οργανισμό και αλληλοεπιδρώντας μεταξύ τους, καθορίζουν την ανάπτυξη και την επιβίωσή του. Οι σπουδαιότεροι από τους παράγοντες αυτούς που επηρεάζουν άμεσα την ανάπτυξη και τη συμπεριφορά των ζωντανών οργανισμών μπορεί να είναι το φως, ο αέρας, το νερό, το έδαφος, το κλίμα, η κλιματική αλλαγή, η γεωμορφολογία και άλλοι.

Κλιματική αλλαγή

Στην παρούσα δημοσίευση συζητείται η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στο περιβάλλον, που αποτελεί σήμερα, ίσως, το περιβαλλοντικό πρόβλημα που απασχολεί περισσότερο την παγκόσμια κοινότητα, απειλώντας άμεσα την καθημερινότητά μας και το σύνολο των δράσεων του πλανήτη, όπως ποιότητα ζωής, υδατικά συστήματα, δάση, οικονομία, ζωοποικιλότητα, δομημένο περιβάλλον κ.λπ. Οι πρόσφατες καταστροφές στη χώρα μας, όπως οι πυρκαγιές, πλημμύρες, ισχυρές βροχοπτώσεις και οι τραγικές συνέπειές τους, αποτελούν δείγμα των προβλημάτων που θα αντιμετωπίσουμε στο μέλλον, εξ αιτίας της κλιματικής αλλαγής. Μεγάλη πρόκληση αποτελεί η ενημέρωση της νέας γενιάς, που, κυρίως, θα υποστεί αυτές τις επιπτώσεις, ώστε να προετοιμαστεί να αντιμετωπίσει έγκαιρα και αποτελεσματικά αυτή τη μεγάλη απειλή.

Οι προβλέψεις πολλών διεθνών Οργανισμών για το κλίμα δείχνουν ότι η συνεχής άνοδος της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας θα συνεχιστεί στις περισσότερες περιοχές του πλανήτη μέχρι τέλους του αιώνα από 1,8-4° C εξ αιτίας της αύξησης των αερίων του θερμοκηπίου. Η άνοδος της θερμοκρασίας θα είναι εντονότερη στα μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη και στις ηπειρωτικές περιοχές σε σύγκριση με τους ωκεανούς, με αποτέλεσμα την αύξηση της μέσης στάθμης της θερμοκρασίας, της ξηράς και της θάλασσας, τη μείωση των παγετώνων, ενώ σε πολλές περιοχές θα συνοδεύεται από αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων.

Από τη σύγκριση του σημερινού παγκοσμίου ρυθμού θέρμανσης 0,7° C/100 έτη με τους αντίστοιχους ρυθμούς θέρμανσης των τελευταίων 21.000 ετών συμπεραίνεται ότι ανάλογες ή και μεγαλύτερες μεταβολές έχουν καταγραφεί στο πρόσφατο γεωλογικό παρελθόν. Η αύξηση όμως της σημερινής κλιματικής αλλαγής, φαίνεται να είναι υψηλότερη σε σχέση με τα θερμικά δεδομένα του πρόσφατου γεωλογικού παρελθόντος, επειδή ο σύγχρονος ρυθμός αύξησης της θερμοκρασίας είναι ταχύτερος.

Όσον αφορά την αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδος, από τα μέσα του 20ού αιώνα εμφανίζει σαφή άνοδο της μέσης θερμοκρασίας της θάλασσας (Εικ.1), αλλά και γενικότερα του αέρα και υποχώρηση του υετού.

Οι μεταβολές αυτές για την Ελλάδα υποκρύπτουν πολλές απειλές, οι οποίες είναι ιδιαίτερα καταστροφικές όπως αναλύονται στην έκθεση της Τραπέζης της Ελλάδος. Ειδικότερα, η χώρα μας, εξ αιτίας της γεωγραφικής της θέσης αλλά και του γεωαναγλύφου της, θα υποστεί λόγω της κλιματικής αλλαγής πολλαπλές άμεσες ή έμμεσες φυσικές/κλιματολογικές επιδράσεις μέχρι το 2100. Οι άμεσες επιδράσεις συνοψίζονται ως ακολούθως:

• Αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα από 1,3° C έως 4,5° C.

• Μείωση των βροχοπτώσεων από 9% έως 19%

• Μείωση της σχετικής υγρασίας στα 2 μέτρα από την επιφάνεια από 1,5-4,5%

• Μείωση της νεφοκάλυψης από 8-16%

• Αύξηση της εισερχόμενης στην επιφάνεια της γης ακτινοβολία μικρού μήκους κύματος από 2,3-4,5 W/τετρ.μ.

• Δεν αναμένονται σημαντικές μεταβολές στην ταχύτητα του ανέμου.

Για την καλύτερη κατανόηση των αιτιών που θα προκαλέσουν τις επιδράσεις αυτές, το Κέντρο Έρευνας Φυσικής και Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών (ΚΕΦΑΚ) συνέταξε τέσσερα σενάρια: Α2, Α1Β, Β2 και Β1, που λαμβάνουν υπόψη τους την αύξηση του παγκοσμίου κατά κεφαλή εισοδήματος, την κατανάλωση ενέργειας, τις αλλαγές στη χρήση γης, τις διακυμάνσεις στην αύξηση του πληθυσμού και την κυμαινόμενη αύξηση της συγκέντρωσης του CO2 από 550 ppm μέχρι 850 ppm μέχρι το 2100.

Στην Εικόνα 2 αναπαρίσταται η διαχρονική διακύμανση της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας στην Ελλάδα από το 1900 μέχρι το 2100 κατά την εφαρμογή του καθενός από τα σενάρια αυτά.

Οι έμμεσες κλιματολογικές επιδράσεις είναι πολλές και σχετίζονται με την κατάσταση των φυσικών οικοσυστημάτων, την υγεία των πολιτών, την κατάσταση και την αφθονία των υποδομών μιας χώρας, την πρωτογενή παραγωγή κ.λπ. Στην παραπάνω έκθεση της Τράπεζης της Ελλάδος έγινε προσπάθεια κατ’ αρχή να καθορισθούν οι διαφορετικοί τομείς της εθνικής μας οικονομίας που θα επηρεασθούν έμμεσα από τις κλιματικές αλλαγές, έτσι ώστε να ορισθούν τα μέτρα προασαρμογής τους στην καινούργια κατάσταση και να εκτιμηθεί το κόστος τους ξεχωριστά και συνολικά.

Οι τομείς αυτοί είναι οι ακόλουθοι:

• Υδατικά συστήματα

• Άνοδος της στάθμης της θάλασσας με όλα τα σύνθετα προβλήματα που θα έχει η επίπτωση αυτή

• Αλιεία και υδατοκαλλιέργειες

• Γεωργία (αλλαγή της βλαστικής περιόδου)

• Δασικά οικοσυστήματα

• Βιοποικιλότητα των οικοσυστημάτων

• Τουρισμός

• Δομημένο περιβάλλον

• Μεταφορές

• Υγεία

• Εξορυκτική βιομηχανία