Γράφει ο Κυριάκος Περιστέρης, Απόφοιτος του Πολιτικού Τμήματος της Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Καθώς η συμμετοχή των πολιτών είναι η ουσία της δημοκρατίας, οι θεσμοί λαϊκής συμμετοχής επιρρώνουν την δημοκρατική νομιμοποίηση μιας πολιτικής απόφασης.
Μπορεί να ειπωθεί ότι οι συμμετοχικοί θεσμοί πραγματώνουν ουσιαστικά τις αρχές καλής διοίκησης στόχος των οποίων είναι η βελτίωση των διαδικασιών παραγωγής πολιτικής.
Κατ’αρχάς, η αρχή της αποτελεσματικότητας των παραγόμενων πολιτικών. Ομού με την διοικητική αποκέντρωση του κράτους η συμμετοχή του πολίτη στα τοπικά ζητήματα αυξάνει την αποτελεσματικότητα των σχεδιαζόμενων και εφαρμοζόμενων πολιτικών.
Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, η τοπική συμμετοχή μπορεί να συνδράμει το κεντρικό κράτος στην εφαρμογή μίας πολιτικής με την γνώση επί των αντικειμενικών δεδομένων.
Η αρχή της εγγύτητας, ορίζει ότι το βέλτιστο, είναι η πολιτική να ασκείται στο εγγύτερο στον πολίτη επίπεδο, συνεπώς η τοπική συμμετοχή ικανοποιεί αυτή την αρχή.
Η τοπική συμμετοχή και η αποκέντρωση συμβάλλει στην λογοδοσία του πολιτικού προσωπικού. Οι εκλεγμένες τοπικές αρχές είναι υπεύθυνες για τους κατοίκους που χρηματοδοτούν και καταναλώνουν τις υπηρεσίες που τους προσφέρονται. Συνεπώς, οι συμμετοχικοί θεσμοί μπορούν να λειτουργήσουν υπέρ της πολιτικής διαφάνειας στο τοπικό επίπεδο. Πραγματώνεται δηλαδή η αρχή της διαφάνειας.
Η αποκέντρωση και ιδιαίτερα η τοπική συμμετοχή, είναι ευθέως ανάλογη της ανάπτυξης. Η πολιτική συμμετοχή. μπορεί να ευνοήσει την ανάπτυξη όταν σχεδιαστεί και εφαρμοστεί, με σκοπό την αποτελεσματικότητα, τη λογοδοσία και την αύξηση νομιμοποίησης.
Επιπροσθέτως, υπάρχει η αυξημένη δυνατότητα υλοποίησης αναπτυξιακών πολιτικών. Ένα αποτελεσματικό σύστημα συμμετοχικής διακυβέρνησης, το οποίο βασίζεται σε ενισχυμένο ρόλο της Αυτοδιοίκησης.
Είναι ευκολότερο για την Αυτοδιοίκηση από ότι για για το κεντρικό κράτος, να αποκτήσει πρόσβαση στις τοπικές πληροφορίες για ένα τοπικό ή περιφερειακό ζήτημα για αυτό η συμμετοχή των πολιτών σε μια bottom up διαδικασία είναι αποτελεσματικότερη από μία, οριζόντια, κρατική πολιτική.
Η συμμετοχή των πολιτών στην διαδικασία παραγωγής πολιτικής με ουσιαστική συμμετοχή εκπαιδεύει τους πολίτες να συμπεριφέρονται ως σώμα με πολιτική συμπεριφορά, τους εκπαιδεύει δηλαδή, ως πολίτες.
Η αρχή της αποδοτικότητας ορίζει ότι τα αποτελέσματα μιας πολιτικής δέον είναι, να παράγουν απτά, μετρήσιμα, αποτελέσματα. Καθώς η Αυτοδιοίκηση γνωρίζει ιδιαιτερότητες και συνθήκες, τις οποίες δεν γνωρίζει το κράτος και οι οποίες επιτρέπουν την παροχή των τοπικών δημόσιων υπηρεσιών συμφώνως προς ανάγκες των κατοίκων. Έτσι, οι θεσμοί λαϊκής συμμετοχής αυξάνουν εμμέσως την οικονομική ευημερία, προσαρμόζοντας την παροχή υπηρεσιών στις ετερογενείς προτιμήσεις των μικρότερων πληθυσμιακών ομάδων.
Στον αντίποδα, αν ληφθεί υπόψη η ωσμωτική και πατερναλιστική μορφή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στη χώρα μας ελλοχεύει ο κίνδυνος του μη σεβασμού των επιλογών και αποφάσεων της τοπικής κοινότητας. Αυτό θα συμβάλλει στην περαιτέρω της τοπικής δημοκρατίας και σε έλλειμμα συμμετοχής.
Η ιστορική εμπειρία έχει δείξει ότι σε διάφορες περιπτώσεις υπάρχει χειραγώγηση των πολιτών και κατεύθυνση τους σε λαϊκίστικές ή ανορθολογικές πολιτικές επιλογές. Επιπλέον, υπάρχει η πιθανότητα χειραγώγησης της τοπικής κοινωνίας από ιδιοτελή συμφέροντα δρώντα στο τοπικό επίπεδο.
Δεδομένης της ιδιαιτερότητας της δομής του πολιτικού μας συστήματος είναι πιθανόν οι συμμετοχικοί θεσμοί να λειτουργήσουν ως άλλοθι για κεντρικές πολιτικές αποφάσεις.
Τέλος, υπάρχει η πιθανότητα με την συνεχή χρήση του δικαιώματος τον τοπικών δημοψηφισμάτων να μειωθεί η πολιτική αποτελεσματικότητα της διοίκησης και εν τέλει η οικονομική ανάπτυξη.
Ασφαλώς, καίριο ρόλο έχουν οι θεσμικές δικλείδες οι οποίες σκοπό έχουν να αποτρέπουν τον κρατικό πατερναλισμό στην Αυτοδιοίκηση και τη ρύθμιση του πλαισίου ουσιαστικής πολιτικής συμμετοχής.
Σαφώς, πέραν της θέσπισης θεσμών τοπικής συμμετοχής η εύρυθμη λειτουργία της Αυτοδιοίκησης, του κράτους και εν τέλει της δημοκρατίας, εδράζεται στη διοικητική μεταρρύθμιση του κεντρικού κράτους και στη μεταβίβαση συγκεκριμένων αποφασιστικών αρμοδιοτήτων στην Αυτοδιοίκηση.
Φυσικά, ταυτοχρόνως με την πολιτική συμμετοχή σημαντικό ρόλο παίζει και η οικονομική αυτοτέλεια της Αυτοδιοίκησης χωρίς την οποία η Αυτοδιοίκηση είναι φενάκη.
Εν κατακλείδι, οι συμμετοχικές πολιτικές στην Αυτοδιοίκηση παρουσιάζουν σημαντικά οφέλη αλλά και εξίσου σημαντικές αδυναμίες οι οποίες μπορούν να τροχοπεδήσουν την αποτελεσματικότητα και τη νομιμοποίησή τους. Το βέλτιστο θα ήταν, η δημιουργία μιας συνεργατικής σχέσης μεταξύ κεντρικού κράτους και αυτοδιοικούμενων δομών με ευρείες αρμοδιότητες και συμμετοχικές δομές.
