Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν όταν μιλούσε για τις ιδέες είχε πει πως μια καλή πρωτότυπη ιδέα είναι σημαντικότερη από την ίδια τη γνώση. Τι εννοούμε με αυτό; Πολύ απλά ότι οι ιδέες, όταν είναι πρωτότυπες, γεννούν νέα γνώση, δηλαδή τις επιστήμες την τεχνολογία κ.α. Οι γόνιμες ιδέες αναβαθμίζουν και κρατούν ζωντανό τον πολιτισμό όπως τον εννοούν άλλοι μεγάλοι λαοί, όχι μόνο ό, τι κληρονομήσαμε από τους αρχαίους προγόνους.
Έτσι, γεννιέται στην Ελλάδα το ερώτημα. Υπάρχει στη χώρα μας κρίση ιδεών;
Βέβαια, μια μονοδιάστατη απάντηση δεν υπάρχει. Όλα τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα είναι πολυσύνθετα και πολυπαραγοντικά. Ένα από τα αίτια που θα μπορούσε να «ενοχοποιηθεί» είναι η σημερινή κοινωνικοοικονομική κρίση στην οποία βυθίζεται ο συλλογικός νους και δεν μας αφήνει περιθώρια να σκεφτούμε διαφορετικά για νέες ιδέες, καινοτομία και πρωτοτυπία που να υπερβαίνουν το βαρύ κοινωνικοπολιτικό κατεστημένο. Φοβούμαι πως με την επίπλαστη (δανεική) ευημερία που βιώσαμε τα τελευταία χρόνια όχι μόνο δεν έχουμε να επιδείξουμε αξιόλογες συλλογικές ιδέες αλλά παρατηρούμε πνευματική οπισθοδρόμηση, π.χ. από αρμόδιο υπουργό ζητήθηκε η κατάργηση της αριστείας στα σχολεία
. Αντίθετα ως καλοί μεταπράτες καταναλώνουμε και αντιγράφουμε ξένα (εισαγόμενα) επιτεύγματα άκριτα και βολικά. Ξεχνούμε όμως ένα χρυσό κανόνα. Ότι δηλαδή το αντίγραφο ποτέ δεν είναι το ίδιο με το πρωτότυπο. Οι Ρωμαίοι αντέγραψαν αγάλματα της κλασικής περιόδου των Ελλήνων. Κανένα από αυτά δεν μπορεί αντικειμενικά να συγκριθεί με την ωραιότητα και την αριστουργηματική τέχνη των αρχαίων Ελλήνων. Ζούμε σε μια εποχή που βασιλεύει το ψεύδος. Για τους τολμηρούς ανθρώπους η αλήθεια και οι νέες ιδέες, όταν λέγονται, είναι πράξεις επαναστατικές. Τίποτα δεν είναι πιο δυνατό από μια ιδέα που έρχεται στην ώρα της, μας λέει ο Βίκτωρ Ουγκό. Ο πρόσκαιρος ευδαιμονισμός και το κυνήγι του φαίνομαι λειτούργησε ως καταλύτης κάθε γόνιμης ιδέας και σκότωσε τα οράματα που καλλιεργούν αισιοδοξία στους πολίτες.
Οι ειδικοί μας λένε ότι πολλά από τα προβλήματα της κοινωνίας σήμερα, συνιστούν ασθένεια του πνεύματος. Η κρίση των τελευταίων ετών έφερε στην επιφάνεια ελληνικά σύνδρομα και απωθημένα τα οποία ήταν «κρυμμένα» κάτω από τη σπουδαιοφάνεια, δηλαδή την κουλτούρα του φαίνομαι και όχι του είμαι. Οι βαριές κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές καταβολές είναι κομμάτι της νεοελληνικής ιστορίας για τουλάχιστον δύο αιώνες.
Ως συνέπεια, σαν λαός μεταλλαχτήκαμε σε ένα νέο είδος ανθρωπότυπου, που δύσκολα θα βρούμε όμοιό του σε κοινωνίες που δεν έχουν βιώσει ένα τόσο βαρύ ιστορικό παρελθόν. Ζούμε την εναλλαγή ανωτερότητας και κατωτερότητας σε συνεχή αναζήτηση του ποιος είμαι. Ο Γάλλος μηχανικός Άιφελ όταν ξεκίνησε την κατασκευή του πολυφημισμένο σιδερένιου πύργου στο Παρίσι όλοι τον πήραν για τρελό. Είχε όμως πρωτότυπη ιδέα. Γιατί η σημερινή Ελλάδα δεν μπορεί να φτιάξει έναν «πύργο», ή κάτι θεαματικό για να βγει στο διεθνές προσκήνιο και να ξορκίσει την ανυποληψία και την μετριότητα; Γιατί στην Ελλάδα δεν έχουμε καμία πρωτοπορία, ένα σύγχρονο έργο π.χ. έναν ουρανοξύστη, μια επαναστατική πρωτοπορία στην έρευνα, στη φαρμακευτική και αλλού. Οι γόνιμες ιδέες μοιάζουν με τον αέρα και τη φωτιά. Κάθε πρωτοτυπία διαχέεται σε ολόκληρη, σχεδόν την κοινωνική διαστρωμάτωση, δίνει νέα πνοή και όραμα για δημιουργία.
Πως μπορεί να νιώθεις περήφανος όταν αντιγράφεις και παπαγαλίζεις εισαγόμενα πρότυπα. Αντί να κάνεις την ελληνική γλώσσα καλύτερη, πιθηκίζεις ξένες λέξεις και ξένες συμπεριφορές. Πως μπορείς να καλλιεργήσεις αισιοδοξία για το μέλλον της κοινωνίας όταν ξορκίζεις την καινοτομία και τις μεταρρυθμίσεις στην παιδεία, τη νέα γενιά. Χωρίς κριτική σκέψη και γόνιμες ιδέες η στασιμότητα και η μετριότητα θα μας συνοδεύουν ακόμη.
Γιώργος Σταυράκης
Kοινωνιολόγος
