Η πολύωρη συζήτηση ανέδειξε ποικίλες αντιγνωμίες και ορισμένες φορές ιδεολογικοπολιτική προσέγγιση στα ιστορικά γεγονότα. Ωστόσο, οι περισσότεροι, αν και επέκριναν τις όποιες παραλείψεις του βιβλίου, επισήμαναν ότι δεν πρέπει "να υποκαταστήσουμε ούτε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο ούτε την Ακαδημία Αθηνών".
Ναι στην επανεξέταση, αλλά όχι στην απόσυρση ήταν η επισήμανση του επικεφαλής της μείζονος αντιπολίτευσης Δημοσθένη Παπακωνσταντίνου, που συνέστησε νηφαλιότητα και παραπομπή της απάλειψης ή διόρθωσης των επίμαχων αναφορών στους ειδικούς, άποψη με την οποία συμφώνησαν οι κ.κ. Βασίλης Κωστόπουλος και Φώτης Χρυσικός.
Να αποσυρθούν όλα τα αντιδραστικά και αντιεπιστημονικά βιβλία, καθώς γράφονται με μια μεταμοντέρνα και κοσμοπολίτικη αντίληψη και δεν αποτυπώνουν την ιστορική πραγματικότητα, υποστήριξαν οι κ.κ. Τάσος Καρατζής και Νίκος Τόλιος.
Την άποψη ότι το βιβλίο πρέπει να αποσυρθεί και να ξαναγραφτεί γιατί "εμφανίζει τους Έλληνες ως επαναστατημένους τρομοκράτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας" διατύπωσε ο κ. Παναγιώτης Μούστρης.
Απόλυτη αλήθεια στην αποτύπωση της ιστορίας δεν υπάρχει, σημείωσε ο κ. Δημοσθένης Παπακωνσταντίνου και τόνισε: "Ας αφήσουμε τη νέα γενιά να αναζητεί η ίδια την ιστορική αλήθεια, χωρίς ιδεολογικές, πολιτικές και θρησκευτικές προκαταλήψεις. Απορώ γιατί ορισμένοι δεν αντιδρούσαν επί 20 χρόνια σε ένα αραχνιασμένο βιβλίο που απέκρυβε πραγματικά ιστορικά γεγονότα".
"Χυδαίο, αισχρό και κατάπτυστο" χαρακτήρισε το βιβλίο ο πρόεδρος του Συλλόγου Γκιουλμπαξέ. Ο κ. Χρήστος Κάζος, που πρωταγωνίστησε στο αίτημα-ψήφισμα που κατατέθηκε στο Δημοτικό Συμβούλιο, ζήτησε όχι μόνο ν’ αποσυρθεί "εδώ και τώρα", αλλά να υπάρξει και δημόσια συγνώμη.
Το "κρυφό" CD-ROM
Όλοι όσοι έσπευσαν να εκτοξεύσουν μύδρους για τις προφανείς παραλείψεις ή τις ατυχείς αναφορές, δεν γνωρίζουν ότι το εγχειρίδιο Ιστορίας συνοδεύεται από υποστηρικτικό υλικό, ένα CD-ROM, το οποίο δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα σε όσα ιστορικά γεγονότα παραλείπονται, όπως η ύψωση του λαβάρου της Επανάστασης του '21 στην Αγία Λαύρα, η καταστροφή της Σμύρνης, η γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας.
Το περιεχόμενο του CD-ROM, που μάλλον θα ξαφνιάσει τόσο τους επικριτές όσο και τους υπερασπιστές του βιβλίου, δεν έχει φθάσει στα σχολεία, καθώς οι επιτελείς του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου εξακολουθούν να "χτενίζουν" τις τελευταίες λεπτομέρειες.
Όπως, μάλιστα, λέγεται η διαφορά φιλοσοφίας μεταξύ βιβλίου και CD αποδεικνύει τουλάχιστον ότι "δεν υπάρχει άνωθεν εντολή, όπως ειπώθηκε, ή ακόμη και ξένος δάκτυλος για να αλλοιωθεί η Ιστορία μας". Το βιβλίο υπηρετεί μια πρωτοπόρο μεθοδολογία με έμφαση στην αναζήτηση και χρήση των πηγών. Άλλωστε, δεν μπορεί να χωρέσει ολόκληρη η Ιστορία μας σε 137 σελίδες…
Το συνοδευτικό CD-ROM στην ενότητα της Επανάστασης του 1821 περιέχει αρκετές γκραβούρες και πίνακες με θέμα τον απαγχονισμό του Γρηγορίου Ε', ενώ στη λεζάντα καταγράφεται η γνωστή ρήση του Πατριάρχη: "Προσφέρω την ζωήν μου διά τον βωμόν της πατρίδος". Ανάλογες εικόνες αφιερώνονται και στον Παλαιών Πατρών Γερμανό, όπου μνημονεύεται ότι "ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία και, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν αυτός που ύψωσε το λάβαρο της Επανάστασης στην Αγία Λαύρα", ενώ σε άλλες τον δείχνει να "ευλογεί τα όπλα και τις σημαίες".
Στην ενότητα του μικρασιατικού πολέμου το CD περιέχει φωτογραφία του Μουσταφά Κεμάλ με τη σημείωση ότι "οργάνωσε την αντίσταση των Τούρκων στην ελληνική προέλαση, βοηθούμενους και από τους Ιταλούς, τους Γάλλους και τους μπολσεβίκους Ρώσους. Είναι ο κύριος υπεύθυνος της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας μετά το 1919".
Περιέχεται επίσης φωτογραφία "Ενόπλων Ελλήνων Ποντίων με τοπικές ενδυμασίες" και πλήθος υλικού από την υποδοχή του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη, στις 2 Μαΐου του 1919, την επέλασή του στη μικρασιατική ενδοχώρα, τις πολεμικές επιχειρήσεις στον Σαγγάριο και το Εσκί Σεχίρ, την καταστροφή και πυρπόληση της Σμύρνης, καθώς και τον μαρτυρικό θάνατο του μητροπολίτη Χρυσόστομου. Σε μια απ' αυτές υπάρχει η χαρακτηριστική λεζάντα: "13-14 Σεπτεμβρίου 1922. Η Σμύρνη καίγεται. Ένας απ' τους λόγους του εμπρησμού της από τους Τούρκους ήταν η εξαφάνιση των πτωμάτων των σφαγιασθέντων Ελλήνων".
Διαμάχες στον κόσμο
Διαστάσεις διεθνούς φαινομένου αποκτά η αναθεώρηση της Ιστορίας στα σχολικά εγχειρίδια, με τις αντιδράσεις ορισμένες φορές να ξεπερνούν τα εθνικά σύνορα. Φαίνεται ότι ούτε ο "οικονομικός θρίαμβος" της παγκοσμιοποίησης εμποδίζει τη δυναμική αναβίωση των εθνικισμών.
Στη Γαλλία, η υπερπατριωτική πλειοδοσία του γκολικού κόμματος είχε ως αποτέλεσμα νομοσχέδιο περί "θετικού ρόλου" της αποικιοκρατίας, προκαλώντας διπλωματική ρήξη ανάμεσα στο Παρίσι και το Αλγέρι.
"Παλιρροϊκό κύμα" βίαιων διαδηλώσεων εναντίον της Ιαπωνίας πυροδότησαν στην Ανατολική Ασία τα νέα σχολικά βιβλία στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, που εξάγνιζαν το αποικιοκρατικό παρελθόν.
Οξύτατη πολιτική διαμάχη σημειώθηκε και στην Ινδία, λόγω της προσπάθειας των ινδουιστών να "διορθώσουν" τα σχολικά εγχειρίδια, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις των κοσμικών κομμάτων και των μουσουλμάνων.
Στο Ισραήλ, η προσπάθεια του υπουργείου Παιδείας να ενσωματώσει στα σχολικά βιβλία στοιχειώδεις ιστορικές αλήθειες, όπως η Πράσινη Γραμμή του 1967, τορπιλίσθηκε από τις αντιδράσεις των σκληροπυρηνικών.
Εμφανώς εθνικιστικού περιεχομένου είναι τα σχολικά βιβλία Ιστορίας στην Τουρκία, που παρουσιάζουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία να έχει επιδείξει σεβασμό προς τις εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες και αρνούνται τις γενοκτονίες των Ποντίων και των Αρμενίων.
