Της Ανθής Γ. Χοτζάκογλου*
Πέρα από τα βιβλία του, που αγαπήθηκαν από το ευρύ αναγνωστικό κοινό (λ.χ. Το λιβάδι με τους μαργαρίτες,1965), ιδιαίτερη θέση κατέλαβε και ο Καραγκιόζης ο πρόσφυγας (Gutenberg, 1977), όπου μελετάται σε βάθος το Θέατρο Σκιών. Εκτός από απαραίτητο εγχειρίδιο για κάθε ερευνητή, το βιβλίο αυτό, που πρόσφατα επανεκδόθηκε, συνιστά αντιπροσωπευτικό δείγμα του πάθους του Θ. Φωτιάδη για το Θέατρο του Καραγκιόζη. Παράλληλα, αποκαλύπτει τμήμα του ογκώδους αρχείου του για το παγκόσμιο Μικροθέατρο και τον “διάλογο” αυτού με τις υπόλοιπες Τέχνες. Άλλωστε, ο Θ. Φωτιάδης δεν αρκέστηκε στην από καθέδρας μελέτη του Θεάτρου Σκιών, αλλά γνώρισε τους “μάστορες” του και συνέβαλε στη διάδοσή του στην Ελλάδα και το εξωτερικό, μέσω της συνεργασίας του με το Πανελλήνιο Σωματείο Θεάτρου Σκιών στη διοργάνωση εκθέσεων, με τους καραγκιοζοπαίχτες Ευγ. Σπαθάρη και Θ. Σπυρόπουλο, με τις συμμετοχές του σε διεθνή συνέδρια και Φεστιβάλ, ενώ σχεδίαζε και την έκδοση του Πρόσφυγά του στα αγγλικά. Ο ίδιος δε, εμπνεύστηκε από το Θέατρο Σκιών, τόσο σε εικαστικές συνθέσεις του όσο και στη συγγραφή θεατρικών έργων.
Στο πλαίσιο αυτό, το σημαντικό αδημοσίευτο αρχείο του αποκαλύπτει σήμερα μία ακόμα συμβολή του: τρία τουλάχιστον θεατρικά έργα κι ένα προσχέδιο πολυθεάματος, με πρωταγωνιστή τον Καραγκιόζη, που συνέγραψε κατά τις δεκαετίες 1970 και 1980. Τα χειρόγραφα των έργων, που μέχρι σήμερα λάνθαναν, ήρθαν στο φως χάρη στην κοπιώδη έρευνα του υιού του, Χρ. Φωτιάδη, που τα εμπιστεύθηκε για επιστημονική μελέτη στη γράφουσα.
Οι τίτλοι των έργων είναι ενδεικτικοί των εποχών στις οποίες ο Θ. Φωτιάδης εντάσσει συμβολικά τον ρακένδυτο, καμπούρη ήρωα, υπαινισσόμενος την ελληνικότητά της καταγωγής του: “Ο (στρατηγός) Μακρυγιάννης και ο Καραγκιόζης (Λαός)” (Ελληνική Επανάσταση), “Ο Φτωχοπρόδρομος και η Αυγούστα” (Βυζάντιο), “Ο Καραγκιόζης στον Όλυμπο” (Ελληνική Μυθολογία), “Ο Καραγκιόζης πολύτροπος”.
Το πρώτο έργο είδε δύο φορές τα φώτα της ράμπας: 1977 (Αθήνα και σε περιοδεία) και 1979, από τους θιάσους «Θέατρο για το Λαό» και «Θεμέλιο», αντιστοίχως. Ο πρόωρος θάνατος (1989) του Θ. Φωτιάδη διέκοψε τα σχέδια για το σκηνικό ανέβασμα των άλλων τριών έργων, για τα οποία βρισκόταν ήδη σε συζητήσεις με τους συντελεστές τους.
Στο έργο “Μακρυγιάννης και Καραγκιόζης”, που εδώ θα μας απασχολήσει, συνεργάστηκαν -στην πρώτη παραγωγή του- οι Έ. Δρίνη -Ωρ. Αρκομάνης (σκηνογραφία), Μ. Αντωνόπουλος (μουσική), καθώς και οι ηθοποιοί Γ. Καλαντζόπουλος, Μ. Μπασιάς, κ.ά. Στη δεύτερη παραγωγή, ανάμεσα στους συντελεστές της ήταν οι Σπ. Ορνεράκης (σκηνογραφία), Γ. Ζουγανέλης (μουσική) και οι ηθοποιοί Κ. Παγώνης, Γ. Μαλταμπές, κ.ά. Τον ρόλο του Καραγκιόζη ερμήνευσαν αντιστοίχως οι Τ. Παπαδάκης και Ά. Μιχόπουλος, τη σκηνοθεσία και στις δύο παραγωγές ανέλαβε ο Μ. Παπανικολάου, ενώ το Θέατρο Σκιών ο Θ. Σπυρόπουλος.
Ως προς την πλοκή, στο έργο ξεδιπλώνεται σε τρεις πράξεις η ιστορία του Αγώνα του ελληνικού Λαού για Ανεξαρτησία, παρουσιάζοντας τα παθήματά του και καυτηριάζοντας τις -διαχρονικές- αδυναμίες που τον καθιστούν βορρά στις ορέξεις των εκάστοτε “προστάτιδων” δυνάμεων. Ο Χατζηαβάτης ως δοσίλογος, ο Ομορφονιός ως ξενομανής, ο Ι. Γκούρας ως προδότης, αποτελούν χαρακτηριστικές πινελιές στον διαχρονικό “πίνακα” που συνθέτει ο Θ. Φωτιάδης. Στην πρώτη πράξη παρουσιάζονται τα ανδραγαθήματα των Ελλήνων Αγωνιστών, κατά το 1823, με πρωταγωνιστή τον Μακρυγιάννη αλλά παρόντες και τους Οδ. Ανδρούτσο, Γ. Καραϊσκάκη, κ.α., και ανάμεσά τους τον μπαρμπα-Γιώργο ως προμηθευτή τροφής και τον Καραγκιόζη ως έμπιστου και αέναα πεινασμένου φρουρού (“καραούλι”). Ακολουθεί η επικήρυξη των Αγωνιστών από τον Πασά, που οδηγεί σε εμφύλια διαμάχη. Στη δεύτερη πράξη, όπου γίνεται ο γάμος (1825) του Μακρυγιάννη με την Κ. Σκουζέ και τον Καραγκιόζη κουμπάρο, παρελαύνει ο πολύχρωμος θίασος του Θεάτρου Καραγκιόζη. Το γλέντι των καλεσμένων διακόπτεται από την είδηση της σύλληψης, τα βασανιστήρια και τη θανάτωση του Ανδρούτσου από τους άνδρες του Γκούρα. Στην τρίτη πράξη παρουσιάζεται η έλευση και εγκατάσταση του Όθωνα και των αυλικών του στην Αθήνα και η ανάθεση εξουσιών σε επιλεγμένους Οπλαρχηγούς. Το έργο κλείνει με τον ξεσηκωμό του Λαού, υπό την καθοδήγηση του Μακρυγιάννη, που επιτυγχάνει την υπογραφή του Συντάγματος (1843) από τον Όθωνα.
Τα δημοσιεύματα στον Τύπο της εποχής και η αλληλογραφία του συγγραφέα αποτελούν πηγή πληροφοριών για τις περιοδείες των θιάσων και την ανταπόκρισή τους. Το φωτογραφικό αρχείο του Θ. Φωτιάδη αποκαλύπτει τη σκηνογραφική και κινησιολογική γραμμή των παραστάσεων.
