Σήμερα λόγω της οικονομικής κρίσης όλοι οι Έλληνες ψάχνουμε να επαναπροσδιορίσουμε τη ζωή μας, να αναζητήσουμε την ταυτότητά μας. Ψάχνουμε την καταγωγή μας, την ιστορία μας, την παράδοσή μας, τον πολιτισμό μας, τους γείτονές μας, προσπαθούμε να αναιρέσουμε την υποκλοπή της εθνικής μας κυριαρχίας και αναζητούμε τα αίτια στην ίδια μας την ιστορία, στην τουρκοκρατία, στους βαλκανικούς πολέμους, στις εμφύλιες συρράξεις, στους διεφθαρμένους πολιτικούς και στο πρόβλημα του δυϊσμού της Ελλάδας (είμαστε στο σταυροδρόμι της Δύσης και της Ανατολής).
Αυτό το βιβλίο, το «Χαμάμ Βαλκάνια», έρχεται να μας προσφέρει μια διαφορετική γωνία θέασης της σημερινής δύσκολης κατάστασης, να μας προβληματίσει και να μας βοηθήσει να αμυνθούμε απέναντι στο φόβο να αφανιστούμε ως έθνος και να πετύχουμε να διαφυλάξουμε την ταυτότητά μας ,αφού στραφούμε στην Ανατολή και στα Βαλκάνια, αντί να ετεροκαθοριζόμαστε διαρκώς από την Δύση.
Στο Βίσεγκραντ της Βοσνίας ,βρίσκεται η γέφυρα του Μεχμέτ πασά Σοκόλοβιτς ,η οποία χτίστηκε το 1571, είναι «Η γέφυρα του Δρίνου » του σέρβου νομπελίστα συγγραφέα Ίβο Άντριτς, που χάρισε στην πόλη μια σελίδα στην Ιστορία.
Πέντε χιλιόμετρα από την πόλη βρίσκεται μια ιαματική πηγή και εκεί ο Μεχμέτ πασάς Σοκόλοβιτς έχτισε σε βαθιά γεράματα, το 1575, ένα χαμάμ με δεξαμενή επιθυμώντας να χαρίσει κάτι ακόμη στη γενέτειρά του. Το ραδιενεργό νερό της πηγής έλεγαν ότι θεραπεύει ρευματισμούς, νευραλγίες και κάνει θαύματα στις στείρες γυναίκες. Νερό ζεστό αλλά όχι καυτό, σε παραδεισένια θερμοκρασία. Και το σώμα μεταμορφωνόταν σε πνεύμα! Ζωντανός, αλλά νεκρός! Το ορμητικό νερό που εκτοξεύεται από το βουνό στη δεξαμενή μαστιγώνει τα σώματα των λουόμενων .Εδώ συναντιέται η καββάλα, το ζεν, ο σουφισμός, η ορθόδοξη ασκητική, η καθολική κατάργηση του φόβου της αμαρτίας, το καλλιτεχνικό Ισλάμ… Το νερό φτάνει από βάθος 180 μέτρων και από ένα πολύ πιο σημαντικό ιστορικό βάθος 38.000 χρόνων. Μια παλαιότητα που δεν μας επιτρέπει να αμφισβητήσουμε το λόγο της ύπαρξής του.
Εξ ου και η επικοινωνία του συγγραφέα Βλάντισλαβ Μπάγιατς με το παρελθόν.
Ο Σέρβος συγγραφέας Βλάντισλαβ Μπάγιατς έφερε αυτούς που ζούσαν πέντε αιώνες πριν πιο κοντά στην εποχή μας, ενώ μετέφερε εύκολα τον εαυτό του και τους φίλους του (ή τους ήρωες του, τέλος πάντων) στη ζωή προηγούμενων αιώνων.
Ο συγγραφέας γράφει για έναν Σέρβο, τον Μπάγιο Σοκόλοβιτς, που έγινε κάτι άλλο, που πέρασε από τον Ένα στον Άλλο. Ήταν και Τούρκος και Σέρβος. Και Σέρβος και Τούρκος. Παρακολουθεί τον κεντρικό ήρωά του, τον Μπάγιο Σοκόλοβιτς (Μεχμέτ πασά Σοκόλοβιτς), τον συνομήλικο του χτίστη – αρχιτέκτονα Μιμάρ Κοτζά Γιουσούφ Σινάν (τον Έλληνα Ιωσήφ) και τον σύγχρονο Τούρκο συγγραφέα Ορχάν Παμούκ και τον Β.Μπ.(ο ίδιος ο συγγραφέας), το άλλο ζευγάρι της παράλληλης δράσης του μυθιστορήματος.
Αυτοί οι τέσσερις άνθρωποι έγιναν τα πρόσωπα – ήρωες αυτού του βιβλίου (τοποθετημένα όμως σε διαφορετικές σελίδες), το οποίο τους ανέμιζε όλους σε μια συνωμοσία κατά της κοινώς αποδεκτής Ιστορίας.
Το βιβλίο περιέχει εναλλακτικά κεφάλαια για το παρόν του σέρβου συγγραφέα Βλάντισλαβ Μπάγιατς και του τούρκου συγγραφέα Ορχάν Παμούκ και κεφάλαια για την εποχή των δύο ηρώων, του Σέρβου Μπάγιτσα και του Έλληνα Ιωσήφ, με διπλή εθνική και θρησκευτική ταυτότητα, και οι δύο χριστιανοί ορθόδοξοι, παιδιά του τουρκικού παιδομαζώματος, γενίτσαροι, που εξισλαμίστηκαν συνειδητά διατηρώντας τις μνήμες τους και τις θρησκευτικές ρίζες τους και που πήραν μεγάλα αξιώματα στα χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, την περίοδο που Σουλτάνος ήταν ο Σπουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής ο Νομοθέτης (1520-1566).
Θα συναντήσουμε επίσης στο βιβλίο, τον ποιητή Μουσταφά Σάι Τσελεμπί, τον ξακουστό περιηγητή Εβλιά Τσελεμπί, τον θρυλικό Έλληνα Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, τον σέρβο νομπελίστα Ίβο Άντριτς, τους Αιγύπτιους συγγραφείς Γκαμάλ Γκιτάνι και Ναγκίμπ Μαχφούζ, τον ποιητή Ερνέστο Καρδενάλ, τον ισραηλινό συγγραφέα Νταβίντ Γκρόσμαν, τον Λιβανέζο συγγραφέα Αμίν Μααλούφ, τους αργεντινούς συγγραφείς Αλμπέρτο Μάγκελ και Χόρχε Λουίς Μπόρχες, τον στιχουργό Σιον, τον Αλβανό συγγραφέα Μπασκίμ Σέχου, τον Άλεν Γκίνσμπεργκ κ.ά.
Ο Μεχμέτ πασά Σοκόλοβιτς έγινε Μεγάλος Βεζίρης για 14 χρόνια πλάι σε τρεις διαφορετικούς σουλτάνους και διακρίθηκε στους πολέμους, στο εμπόριο, τη διπλωματία, τη νομοθεσία και τη στήριξη των ποιητών. Δώρισε στην πατρίδα του τη Βοσνία, τη γέφυρα του Βίσεγκραντ (το γεφύρι του Δρίνου) και το ομώνυμο χαμάμ, αναπαλαίωσε το σερβικό πατριαρχείο του Πετς, όπου ενθρόνισε τον αδελφό του Μακάριο και έκανε και πολλά άλλα ιδρύματα. Δεν έκανε τα ιδρύματα αυτά στη γενέτειρά του για να αφήσει πίσω του ίχνη και μηνύματα χαραγμένα στις πέτρες, το έκανε από αγάπη, διότι φοβούνταν μην αγαπήσει δημόσια και ανοιχτά, μη δείξει στους ανθρώπους αυτό που μπορούσε να τον κάνει ευάλωτο. Αγάπησε αυτή την πόλη, το Βελιγράδι και, σαν να την ευγνωμονούσε, ξεπλήρωνε το χρέος του με δωρεές.
Ο Μιμάρ Κοτζά Σινάν Αγάς περίφημος τεχνίτης και αρχιτέκτονας άφησε πίσω του μεγάλο αριθμό κτισμάτων (477 έργα)στο Βελιγράδι και στην Κωνσταντινούπολη: τεμένη, χαμάμ, ανάκτορα=σαράγια, νεκροταφεία, γέφυρες, ιεροδιδασκαλεία=μεντρεσέδες, υδραγωγεία, νοσοκομεία,πανεπιστήμια,χάνια=πανδοχεία,μαγειρεία=ιμαρέτ,τζαμιά,τεκέδες,δημόσιες κρήνες=σεμπίλια, αγορές.
Οι ήρωες του μυθιστορήματος πρόσφεραν στον συγγραφέα τη δυνατότητα μιας πλούσιας ιστορίας για την ταυτότητα και τις ταυτότητες , καθώς και για τις αλλαγές τους. Στόχος του ήταν τι συμβαίνει στους ανθρώπους , αλλά και στους γύρω τους, όταν αποκτούν διπλή ταυτότητα.
Αιτία της ενασχόλησης του συγγραφέα με τον Μπάγιο Σοκόλοβιτς ήταν το γεγονός ότι μεταφέρθηκε στην Τουρκία κατά το παιδομάζωμα όταν ήταν 18 χρονών και όχι μικρό παιδί που μετά βίας θυμάται τις ρίζες του. Αναρωτήθηκε γιατί τον επέλεξαν για μελλοντικό γενίτσαρο σε τόσο μεγάλη ηλικία.
Η πραγματική αφορμή και ο βασικός λόγος που τον ώθησαν να γράψει για τον Μεχμέτ πασά Σοκόλοβιτς, ήταν όταν βρήκε ακλόνητες αποδείξεις πως το 1575, ο Μεχμέτ πασά Σοκόλοβιτς είχε ανεγείρει στο Ντόρτσολ του Βελιγραδίου , μεταξύ άλλων , ένα ευρύχωρο καραβάν σαράι κάτω ακριβώς από τα θεμέλια του σπιτιού στο οποίο ζούσε και ζει ο συγγραφέας Βλαντισλάβ Μπάγιατς (!!!) Το χτίσιμο του είχε αναλάβει για άλλη μια φορά ο αρχιτέκτονας Σινάν.
Στην Ιστορία αρέσει κυρίως το « μεγαλύτερο», το «ισχυρότερο», το «δυνατότερο», και όλα τα υπερθετικά. Το βιβλίο αυτό έχει διαφορετικά καθήκοντα: παραδείγματος χάρη, να αναρωτιέται αν μερικοί από τους -ότερους της προηγούμενης παραγράφου είχαν συγκρουστεί ή χωριστεί εδώ. Και γιατί. Αν για κάτι από αυτά η απάντηση είναι «ναι», τότε το βιβλίο αναρωτιέται πώς, τι είχε γίνει πριν, τι μετά, και ξαναρωτά πώς και γιατί… Σε αυτή την περίπτωση, ακόμη και η ονομασία της περιοχής όπου στοχάζεται ο συγγραφέας, το Ντόρτσολ, είναι τουρκικής καταγωγής (Dort-jol), γεγονός που αποδεικνύει ακόμη και γλωσσολογικά πως ήταν/είναι τόπος συνάντησης, συγκέντρωσης και διαμονής, επειδή στα τούρκικα σημαίνει τέσσερις δρόμοι ή σταυροδρόμι.
Επομένως το βιβλίο αυτό ασχολείται με τα πιθανά και τα δευτερεύοντα.
Ενώ η Ιστορία παραμένει αμετάβλητη σαν μνημείο.
Ο τίτλος «Χαμάμ Βαλκάνια» του βιβλίου, περιέχει δύο τουρκικές λέξεις: Το Balkan αποτελείται από το bal =μέλι και το kan =αίμα, μέσα από αυτές τις διαμετρικά αντίθετες λέξεις μπορούμε να δούμε την ιστορία των Βαλκανίων.
Τα hamam ήταν δημόσια λουτρά για το λαό. Τα χαμάμ ήταν πολύσημα μέρη. Εκεί δεν πλένονταν μονάχα τα σώματα. Ούτε μόνο η επιφάνειά τους. Από τα σώματα απορροφάται ότι δεν είναι αγνό. Η άνεση που προσφέρει το λουτρό ξεπερνά την απλή απόλαυση. Το νερό στο χαμάμ είχε αναζωογονητικό και ζωοποιό ρόλο. Το νερό επηρεάζει τον ανθρώπινο σωματικό και πνευματικό καθαρισμό. Το νερό αποκαθάρει και ενώνει ανθρώπους, πόλεις, τόπους και ιστορίες.
Το «Χαμάμ βαλκάνια» είναι ένα βιβλίο για το έθνος, την εξουσία, την θρησκευτική πίστη, το παιδομάζωμα, τους γενίτσαρους, την ταυτότητα, τον δυϊσμό, την μνήμη, το παρελθόν και την αρχιτεκτονική.
Είναι επίσης ένα βιβλίο για τη Σερβία και για το Βελιγράδι. Μια πόλη που οι Σέρβοι δεν θα την αρνούνταν ποτέ, ενώ οι Τούρκοι θα την θεωρούσαν δική τους.
Είναι τέλος ένα βιβλίο για τα Βαλκάνια, το κέντρο συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών, που έχουν γράψει μεγάλη Ιστορία στην κοινή τους πορεία, αλλά και πολλούς άδικους και εμφυλίους πολέμους.
Το χαμάμ σαν κοινό σύμβολο καθαρότητας και αγνότητας ,μπορεί να γίνει ο συνδετικός κρίκος των Βαλκανίων.
Αυτό που χρειάζονται τα σημερινά Βαλκάνια είναι ένα μεταφυσικό χαμάμ για να καθαρίσει όλων των αιώνων τη βρομιά που κόλλησε στο δέρμα μας…
Το Χαμάμ Βαλκάνια είναι ο τόπος, όπου οι Βαλκάνιοι μπορούνε να μιλάνε για αυτά που τους ενώνουν και όχι για ότι τους χωρίζει και τους διχάζει.
—————————-
* Ο Βλαντισλάβ Μπάγιατς γεννήθηκε το 1954 στο Βελιγράδι. Είναι συγγραφέας, μεταφραστής και εκδότης. Έχει λάβει σημαντικά λογοτεχνικά βραβεία. Έργα του έχουν μεταφραστεί μεταξύ άλλων , στη Γαλλία, στη Ρωσία, στη Βουλγαρία, στην ΠΓΔΜ.
ΚΩΣΤΑΣ ΤΡΑΧΑΝΑΣ
