Η Συρία που αγάπησα…

Επιμέλεια Λία Βαλατα – Τσιάμα

Ιστορικός – Ερευνήτρια

Τον καιρό της Γαλλικής Κατοχής της Συρίας, από το τέλος του Πρώτου μέχρι το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου (αυτό το καθεστώς στη Συρία και τον Λίβανο που βαφτίστηκε από την «Κοινωνία των Εθνών»: Γαλλική Εντολή / French Mandate / γαλ. Mandat Français) οι ανερμάτιστοι κατακτητές είχαν χωρίσει εκείνο το τμήμα της Μέσης Ανατολής, που είχε μόλις απελευθερωθεί από την Οθωμανική Κατοχή (1516-1918) σε πέντε (5) σχεδόν αυτόνομες μεταξύ τους περιοχές (κάπως έτσι πρόκειται να γίνει δυστυχώς και σήμερα), που η κάθε μια διοικείτο από παντελώς άσχετους και βαθύτατα αντιδραστικούς, κλασικά αυταρχικούς, Γάλλους αποικιοκράτες διοικητές.

Απέτυχαν πλήρως να συνεννοηθούν με τους επί μέρους παραδοσιακούς ηγεμόνες, φύλαρχους, φεουδάρχες, θρησκευτικούς ηγέτες στην ύπαιθρο (δηλαδή στην έρημο, στις ημιστεπώδεις περιοχές, στους σιτοβολώνες της Τζαζίρ και του Χοράν, στα εύφορα παραποτάμια εδάφη, αλλά και στις μικρές επαρχιακές κωμοπόλεις).

 Απέτυχαν όμως και σε μεγάλο βαθμό να συνεννοηθούν με τους αστικούς πληθυσμούς (κατά κύριο λόγο τον ταξικά δομημένο πληθυσμό στο Χαλέπι / Αλέππο, ένα από τα μεγαλύτερα αστικά και κοσμοπολίτικα κέντρα της Εγγύς και Μέσης Ανατολής με παράδοση χιλιετιών, και δευτερευόντως στις πόλεις Χάμα και Δασμασκό, όπου, το αστικό κλίμα ήταν περιορισμένο εντός των τειχών -εκτός, κυριαρχούσε ακόμα η πατροπαράδοτη φυλετική οργάνωση- δηλαδή το κύριο συστατικό που διαχωρίζει τους πληθυσμούς της Μέσης Ανατολής από τον κόσμο των δυτικών δημοκρατιών.

 Οι Γάλλοι δεν κατάλαβαν τίποτα, δεν μπόρεσαν να καταλάβουν αλλά και δεν θέλησαν να καταλάβουν. 

Αδιανόητες και φοβερά ενοχλητικές ήταν γι’ αυτούς η ποικιλία και οι διαφορετικότητες ή ακόμα και οι διεκδικήσεις, οι έχθρες και οι αιματηρές συγκρούσεις ανάμεσα σε φυλές (π.χ. οι Βεδουίνοι της Βόρειας από τους Βεδουίνους της Κεντρικής και τους Βεδουίνους της Νότιας Συρίας), σε λαούς (Χαλδαίοι), σε έθνη (π.χ. Κούρδοι), σε εθνοτικές ομάδες (Γιαζίντι, Ασσύριοι), σε θρησκευτικές και δογματικές ομάδες (το πλήθος των χριστιανικών δογμάτων, ορισμένα από τα οποία αρχαιοπρεπή και ολιγάνθρωπα, αλλά και οι τουλάχιστον 4 ισλαμικοί κλάδοι με κυριότερο τον σουνιτικό), σε θρησκευτικοεθνοτικές ομάδες (π.χ. οι Δρούζοι, που από πολλούς δεν θεωρούνται κλάδος του Ισλάμ), σε γλωσσικές ομάδες, σε τοπικές ομάδες με ισχυρή την τοπική και τόσο διαφορετική φυσιογνωμία, σε ομάδες προσφύγων που κατέφυγαν στη Συρία για να γλυτώσουν οθωμανικές διώξεις (όπως ορισμένοι Αρμένιοι, αλλά και Ρωμιοί, κυρίως από την Καππαδοκία, την Κιλικία, τα μέρη της Αντιόχειας και της Άνω Μεσοποταμίας).

Η Γαλλική Κατοχή στον Μεσοπόλεμο υπήρξε καταστροφική για τη «μικρή» Συρία, δηλαδή ένα μέρος της μεγάλης ιστορικής Συρίας, που το έκοψαν και το οριοθέτησαν οι νικητές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Αρκεί να θυμηθούμε ότι Μ. Βρετανία και Γαλλία μοιράστηκαν τη μεταοθωμανική Μέση Ανατολή, κατασκευάζοντας τη Βρετανική Εντολή / British Mandate: Παλαιστίνη, Υπεριορδανία, Ιράκ, και τη Γαλλική Εντολή: Λίβανος, Συρία (και μέρος της ΝΔ Τουρκίας, το οποίο παραχώρησαν οι Γάλλοι στην Τουρκία, μετά από δύο δημοψηφίσματα, το 1939, αποσπώντας το από το συριακό σώμα). 

Φαντάσου ότι οι Γάλλοι απαγόρευσαν τη διδαχή της Γαλλικής Επανάστασης και των ιδεών του Διαφωτισμού από τα σχολεία της Συρίας, επειδή δεν ήθελαν με κανένα τρόπο να καλλιεργήσουν τέτοιες ξεσηκωτικές ιδέες στους υπόδουλους της γαλλοκρατούμενης χώρας. Έριξαν μάλιστα στη φυλακή έναν δάσκαλο που τόλμησε να μιλήσει γι’ αυτά τα απαγορευμένα θέματα σε ένα σχολείο στη γαλλοκρατούμενη ακόμα Αντιόχεια / Αντάκια. 

Ο φυλακισμένος δάσκαλος, ένας Αλάουη (Αλεβίτης) Σύρος από μεσοαστική οικογένεια της λιμανούπολης Λατάκιας (αρχαία και πρωτοβυζαντινή Λαοδικεία, κοντά στα σύνορα Συρίας – Τουρκίας) ονομαζόταν Ζακί αλ-Αρσούζι / Zaki Ibrahim al-Arsuzi (1899-1968).

Η βίαιη αντίδραση των γαλλικών δυνάμεων κατοχής απέναντι σε κάποιον που δίδασκε γαλλική ιστορία, ο οποίος μάλιστα είχε σπουδάσει με γαλλική υποτροφία στη Σορβόννη, υπήρξε η αιτία της αφύπνισης του δασκάλου.

Ο Ζακί ίδρυσε πρώτα μια εθνική αραβική οργάνωση, λίγο αργότερα έδωσε σοσιαλιστικό χαρακτήρα σε μια πιο ριζοσπαστική οργάνωση και σύντομα ίδρυσε μαζί με άλλους δύο μορφωμένους άντρες το περίφημο σοσιαλιστικό αραβικό κόμμα Μπάαθ. Μπάαθ σημαίνει Ανάσταση.

Ο ένας από τους τρεις ιδρυτές, ο Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπιτάρ (1912-1980) ήταν Σουνίτης από οικογένεια σιτεμπόρων της Δαμασκού. 

Έχουμε λοιπόν: έναν Αλαουίτη (δηλ. Σιίτη της πλέον φιλελεύθερης μορφής), έναν εύπορο σοσιαλιστή Σουνίτη και τον Μισελ Αφλάκ (1910-1989). Ο Μισέλ / Μιχαήλ ήταν Χριστιανός Ορθόδοξος, ανήκε δηλ. στο πιο προοδευτικό τμήμα του συριακού πληθυσμού κατά κοινή ομολογία – έχουν να το λένε όλοι ότι εκείνα τα 40 ημιορεινά ορθόδοξα χωριά, μεταξύ Χομς και θάλασσας, έβαλαν ηλεκτρικό με γεννήτριες πριν από κάθε άλλη περιοχή της συριακής υπαίθρου. Κι άλλα πολλά.

Ιδέα του Μισέλ ήταν και η ονομασία του κόμματος που θα έσωζε τη Συρία από τη γαλλική κατοχή και θα την ανάσταινε: Μπάαθ, που θα πει Ανάσταση.

 Ανάγκη να διευκρινιστεί (και προς συμπατριώτες μας δημοσιογράφους που μεταφράζουν αβασάνιστα από τα αγγλικά) ότι το Greek Orthodox δεν σημαίνει Έλληνες Ορθοδόξοι αλλά Χριστιανοί που ακολουθούν το ελληνορθόδοξο δόγμα της Ανατολικής Εκκλησίας (σε αντίθεση με τους Συριάκ Ορτοντόξ και άλλα χριστιανικά δόγματα). 

Δεν είναι εθνικός προσδιορισμός αλλά αφορά καθαρά στο δόγμα. Και με την ευκαιρία να πούμε ότι στη Συρία του 2000 ζούσαν περίπου δύο εκατομμύρια Ελληνορθόδοξοι, αλλά η μεγάλη έξοδος προς τη Δύση και τη Λατινική Αμερική είχε ήδη αρχίσει.

Να πούμε ακόμα ότι το παλαίφατο (Ελληνο)Ορθόδοξο Πατριαρχείο Αντιοχείας εδρεύει από τον 14ο αιώνα στη Δαμασκό, πρωτεύουσα της Συρίας – ενώ η ίδια η Αντιόχεια, πρωτεύουσα της ιστορικής Συρίας, βρίσκεται από το 1939 στην τουρκική επικράτεια.

 Μπερδεμένα; Πάρα πολύ. Αλλά αυτή είναι η γοητεία και το αμέτρητο ιστορικό βάθος της Μέσης Ανατολής.

Κι αυτές οι νεόκοπες σαχλαμάρες περί «συμπεριληπτικού μέλλοντος» της Συρίας μετά την πτώση του Άσαντ υιού, είναι το λιγότερο κωμικοτραγικές. 

Θα κάγχαζε και ο Σέλευκος Α’ ο Νικάτωρ (ένας από τους διαδόχους, από το μακεδονικό Κιλκίς) και ο Ρωμανός ο Μελωδός, και ο Μωαβία (ιδρυτής του Χαλιφάτου της Δαμασκού, 661-750) και ο Ιωάννης ο Τσιμισκής που έφτασε έως τις πύλες της Δαμασκού, και ο ξακουστός Σαλαντίν, και ο μέγας προσκυνητής-ταξιδευτής Ιμπν Μπατούτα, που ερωτεύτηκε τη Χάμα, αλλά και ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής, γιός του Οθωμανού σουλτάνου Σελήμ Β’, κατακτητή της Μέσης Ανατολής. Ακούς εκεί «συμπερίληψη»!

 Σε μια περιοχή που έζησε επί χιλιετίες με σεβασμό στον άλλο – όχι ανοχή, αλλά σεβασμό. Σε μια περιοχή όπου ο Χριστιανισμός, κυρίως η Ορθοδοξία, ζει και αναπτύσσεται ειρηνικά -με ελάχιστες εξαιρέσεις- από το 636-640 μέχρι σήμερα σε ισλαμικό κράτος ή ισλαμικά κράτη (με δεκάδες χριστιανικά πατριαρχεία, αρχιεπισκοπές, μητροπόλεις, επισκοπές και αμέτρητες εκκλησίες και μονές).

 Μαριάννα Κορομηλά