Αυτός ο φόβος είναι το μοναδικό εμπόδιο που θα σταματήσει την τρόικα από το να μη δώσει τις δόσεις στο Ελληνικό Δημόσιο. Στο τέλος θα δοθεί εκτός αν αποφασίσουν οι Γερμανοί και οι Γάλλοι να ρισκάρουν (επιτρέποντας μια ελληνική στάση πληρωμών) με σκοπό να ανακαλύψουν τον όγκο των τραπεζικών χρεών που έχουν οικοδομηθεί πάνω στα ορατά χρέη. Έως τώρα δεν έχουν δείξει την τάση να πάρουν αυτό το τερατώδες ρίσκο. Όμως, τις τελευταίες μέρες κερδίζει έδαφος ένα σενάριο που ενισχύει εκείνους που πιστεύουν ότι συμφέρει τις πλεονασματικές χώρες μια στάση πληρωμών. Είναι το εξής:
Η Ελλάδα προβαίνει σε στάση πληρωμών και παράλληλα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ): (α) μειώνει τα επιτόκια σχεδόν στο μηδέν, και (β) δημιουργεί έως και 2 τρις ευρώ νέου χρήματος με το οποίο αγοράζει μαζικά μετοχές τραπεζών (ακόμα και ελληνικών) και ομόλογα των υπολοίπων (πλην Ελλάδας) κρατών ώστε να στηρίξει τις αγορές. Σύμφωνα με τους θιασώτες του σεναρίου αυτού, οι κινήσεις αυτές, εφόσον αστραπιαίες και αποφασιστικές, θα πετύχουν ταυτόχρονα την εξαφάνιση του ελληνικού προβλήματος χρέους, τη σημαντική υποτίμηση του ευρώ (που θα βοηθήσει τις εκτός ευρωζώνης εξαγωγές ελλειμματικών και πλεονασματικών χωρών) και, τέλος, τον τερματισμό της συζήτησης περί ευρωομολόγων κλπ. Όσο για την Ελλάδα, το σενάριο αυτό προβλέπει παραμονή της στην ευρωζώνη με ακόμα πιο γρήγορη συρρίκνωση του Ελληνικού Δημοσίου, μείωση του ΑΕΠ μας κατά 35% με 40% (σε σχέση με σήμερα, και όχι σε σχέση με το 2009), κατάργηση (ουσιαστικά) των συντάξεων (καθώς τα ασφαλιστικά ταμεία θα πτωχεύσουν μαζί με το Δημόσιο) και συγχώνευση των τραπεζών σε μία ή το πολύ δύο (υπό τη χρηματοδότηση της ΕΚΤ και υπό τον όρο την απόλυση του 80% των τραπεζο-υπαλλήλων).
Ας αφήσουμε, σε αυτό το σημείο, την συζήτηση για το τι θα σημαίνει κάτι τέτοιο για την Ελλάδα. Σας διαβεβαιώ ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν ενδιαφέρονται για αυτό. Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι κατά πόσον μια στάση πληρωμών της Ελλάδας, επιλεγμένη από την ΕΕ, θα μπορέσει να μείνει στο πλαίσιο του παραπάνω σεναρίου. Αν το σενάριο αυτό πείσει, τότε τον Δεκέμβρη η στάση πληρωμών θα είναι πραγματικότητα. Όσο δεν πείθει, η φαρσοκωμωδία της διαπραγμάτευσης του κ. Βενιζέλου με την τρόικα θα επαναλαμβάνεται κάθε δίμηνο.
Κλείνω με τους λόγους που θεωρώ ότι το σενάριο αυτό στερείται βάσης τόσο στην πολιτική όσο και στην καθαρά οικονομική πραγματικότητα της υπαρκτής Ευρώπης (όπως λέγαμε κάποτε του «υπαρκτού σοσιαλισμού»). Στο πολιτικό επίπεδο, η ΕΚΤ δεν έχει την ευχέρεια να ρίξει τα επιτόκια τόσο γρήγορα και επιθετικά στο 0% καθώς η Γερμανία απειλείται από αυξημένο πληθωρισμό (αντίθετα με την υπόλοιπη ευρωζώνη) και μια τέτοια κίνηση θα αυξήσει κατά πολύ την κλιμακούμενη σύγκρουση της ΕΚΤ με την Γερμανία – κάτι που κρίνω όλο και λιγότερο πιθανόν δεδομένης της ταυτότητας του επόμενου Προέδρου της ΕΚΤ ο οποίος, ως Ιταλός, θα κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του να αποδείξει ότι είναι Γερμανότερος των Γερμανών. Στο οικονομικό στερέωμα, οι λόγοι που το σενάριο αυτό είναι βαθειά νυχτωμένο είναι ότι δεν λαμβάνει υπ’ όψη του τα δομικά, αρχιτεκτονικά προβλήματα της ευρωζώνης.
Πράγματι, πρόκειται για σενάριο που θεωρεί την ευρωζώνη ως πανομοιότυπη με την δολαριοζώνη (γνωστή και ως ΗΠΑ). Δεν είναι όμως. Από τη στιγμή που οι αγορές και οι πολίτες της ευρωζώνης έχουν αρχίσει να υπολογίζουν ότι η πιθανότητα διάλυσης του ευρώ είναι μη αμελητέα, ένα ευρώ σε μια ελληνική τράπεζα έχει μικρότερη προσδοκώμενη αξία από ένα ευρώ σε μια ιταλική, το οποίο υπολείπεται της προσδοκώμενης αξίας ενός ευρώ σε γαλλική τράπεζα, το οποίο με την σειρά του υπολείπεται της αξίας ενός “γερμανικού” ευρώ. Από τη στιγμή που αυτές οι προσδοκίες έχουν αναδυθεί, μια μείωση του επιτοκίου της ΕΚΤ δεν μπορεί να τις εξαφανίσει όσο γενναία και να είναι. Αντίθετα, θα εκληφθεί ως ένδειξη πανικού από την ΕΚΤ και, έτσι, θα πυροδοτήσει φυγόκεντρες δυνάμεις που θα επισπεύσουν την έξοδο της Γερμανίας από το ευρώ, και συνεπώς την κατάρρευση του κοινού νομίσματος.
Συμπερασματικά, τις τελευταίες ημέρες κερδίζει έδαφος ένα σενάριο-χίμαιρα το οποίο ενδυναμώνει όσους βορειο-ευρωπαίους, υπό το καθεστώς πανικού, αρχίζουν να το πιστεύουν, προτείνοντας στην τρόικα να μη δώσει την επόμενη δόση, πυροδοτώντας έτσι τεχνηέντως μια ελεγχόμενη (εύχονται) στάση πληρωμών του Ελληνικού Δημοσίου. Το σενάριο αυτό είναι απατηλό, καθώς δεν υπολογίζει τις καταστροφικές συνέπειες για το ευρωσύστημα που οφείλονται στην κακή του αρχική δόμηση. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κερδίζει έδαφος. Η τραγωδία της Ευρώπης έγκειται στο γεγονός ότι είτε επικρατήσει αυτό το σενάριο είτε η Ευρώπη συνεχίσει όπως πορεύεται (με τις δόσεις να δίνονται με αντάλλαγμα όλο και πιο απάνθρωπες ανθρωποθυσίες – καθώς το να μιλάμε απλώς για λιτότητα πια αποτελεί ασέλγεια επί της ελληνικής γλώσσας), η κατάρρευση του ευρώ είναι προδιαγεγραμμένη, όπως και η νέα δεκαετία του ’30 που θα ακολουθήσει. Εκτός βέβαια κι αν η Ευρώπη μάς ξαφνιάσει ευχάριστα και αλλάξει ρότα. Προς το παρόν κανένα μαντάτο δεν αφήνει περιθώριο τέτοιας αισιοδοξίας. Από την άλλη ίσως (ποιος ξέρει;) να βρισκόμαστε στο σκοτεινότερο δευτερόλεπτο της νύχτας, εκείνο που προηγείται του πρώτου σκιρτήματος της ανατολής.
Γιάννη Βαρουφάκης, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
