Ειρήνη Χαϊδή
Υπ. Διδάκτωρ Τμήμα Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Επιστημονικός Συνεργάτης ΕΚΕΦΕ Demokritos- Net Media Lab
Dr. Αθανάσιος Δρίγκας
Διευθυντής Έρευνας του NetMediaLab Mind-Brain R&D
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) επηρεάζει εκατομμύρια παιδιά παγκοσμίως, παρουσιάζοντας συχνά σημαντικές προκλήσεις στα παραδοσιακά μαθησιακά περιβάλλοντα, απαιτώντας καινοτόμες προσεγγίσεις για τη διασφάλιση της συμπερίληψης και της αποτελεσματικής μάθησης. Οι δυσκολίες εστίασης, η παρορμητικότητα και η υπερκινητικότητα, οι παραδοσιακές μέθοδοι διδασκαλίας συχνά δυσκολεύονται να καλύψουν τις ανάγκες των παιδιών με ΔΕΠΥ, οδηγώντας σε αποδέσμευση, απογοήτευση, χαμένες ευκαιρίες μάθησης για την ακαδημαϊκή πρόοδο και την κοινωνική ένταξη.
Τα άτομα με ΔΕΠΥ παρουσιάζουν ελλείμματα στις εκτελεστικές λειτουργίες δηλ. στις γνωστικές ή διανοητικές ικανότητες που χρειάζονται οι άνθρωποι για να επιδιώξουν ενεργά τους στόχους τους. Ο όρος σχετίζεται πολύ στενά με την αυτορρύθμιση – οι εκτελεστικές λειτουργίες είναι πράγματα που κάνουμε στον εαυτό μας, για να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας.
Οι εκτελεστικές λειτουργίες διαμορφώνονται από τις παρακάτω επτά δεξιότητες:
- Αυτογνωσία: η αναγνώριση και η προσοχή που δίνουμε στις πράξεις μας.
- Αναστολή: η ικανότητα να ελέγχουμε τη συμπεριφορά μας.
- Μη λεκτική μνήμη εργασίας: η ικανότητα να κρατάμε πράγματα στο μυαλό μας με οπτικές εικόνες.
- Λεκτική μνήμη εργασίας: ο εσωτερικός μας μονόλογος.
- Συναισθηματική Αυτορρύθμιση: η ικανότητα χειρισμού μιας συναισθηματικής κατάστασης.
- Κινητοποίηση εαυτού: παρακίνηση του εαυτού μας να ολοκληρώσει μια εργασία.
- Σχεδιασμός και Επίλυση Προβλημάτων: η χρήση πληροφοριών για τη λύση στα προβλήματά μας.
Η ανάγκη για συμπεριληπτική εκπαίδευση για παιδιά με ΔΕΠΥ είναι επιτακτική καθώς η ΔΕΠΥ επηρεάζει την ικανότητά των παιδιών να εστιάζουν, να ρυθμίζουν τις παρορμήσεις και να διαχειρίζονται αποτελεσματικά το χρόνο. Στα παραδοσιακά περιβάλλοντα της τάξης, αυτές οι προκλήσεις συχνά οδηγούν σε παρερμηνείες της συμπεριφοράς, με αποτέλεσμα πειθαρχικές ενέργειες και όχι προσαρμοσμένη υποστήριξη. Οι μελέτες υπογραμμίζουν ότι οι εκπαιδευτικές στρατηγικές χωρίς αποκλεισμούς βελτιώνουν σημαντικά την ακαδημαϊκή απόδοση, τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και την αυτοεκτίμηση των μαθητών με ΔΕΠΥ. Ωστόσο, πολλοί εκπαιδευτικοί δεν διαθέτουν την απαραίτητη κατάρτιση και τους πόρους για την αποτελεσματική εφαρμογή αυτών των στρατηγικών.
Η εισαγωγή αναδυόμενων τεχνολογιών, παρέχει στους εκπαιδευτικούς τα εργαλεία για τη δημιουργία προσαρμοστικών μαθησιακών περιβαλλόντων που ανταποκρίνονται στα δυνατά σημεία και τις προκλήσεις των παιδιών με ΔΕΠΥ.
Ένα πρωτοποριακό έργο είναι το KIDSWELL. Υλοποιείται από το εργαστήριο NetMediaLab Mind & Brain R&D του ΙΠΤ ΕΚΕΦΕ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ. Είναι έργο Erasmus+ με εταίρους:
- National Center for Scientific Research Demokritos (NCSR “D”) Netmedialab DemokritosLab (Συντονιστής) (Greece)
- UNIWERSYTET KARDYNALA STEFANA WYSZYNSKIEGO W WARSZAWIE (Poland)
- Σύνδεσμος Στήριξης για Άτομα με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με / χωρίς Υπερκινητικότητα – ADHD Cyprus – ΔΕΠΥ Κύπρου (Cyprus)
- Periferiaki Diefthinsi Protovathmias Kai Defterovathmias Ekpaidefsis Kritis (Greece)
- Emphasys Centre (Cyprus)
- Agrupamento de Escolas José Estevão (Portugal)
Το έργο KIDSWELL στοχεύει να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις ενδυναμώνοντας τους εκπαιδευτικούς με τα κατάλληλα εργαλεία και τις γνώσεις για να δημιουργήσουν αίθουσες διδασκαλίας χωρίς αποκλεισμούς, όπου τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορούν να αποκτήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες. Το project KIDSWELL εστιάζει στην ενσωμάτωση αναδυόμενων τεχνολογιών για την προώθηση της απόκτησης δεξιοτήτων και της συμμετοχής στα κοινά, δημιουργώντας τελικά μια πιο υποστηρικτική και εμπλουτισμένη εκπαιδευτική εμπειρία, αξιοποιώντας εργαλεία αιχμής για να υποστηρίξει την εκπαιδευτική διαδικασία δημιουργώντας ένα περιβάλλον μάθησης χωρίς αποκλεισμούς, ενδυναμώνοντας τόσο τους εκπαιδευτικούς όσο και τους μαθητές, διασφαλίζοντας ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορούν να ευδοκιμήσουν ακαδημαϊκά και κοινωνικά.
Το KIDSWELL αναγνωρίζει ότι οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της υποστήριξης των παιδιών με ΔΕΠΥ έχοντας ως βασική αρχή να παρέχει στους εκπαιδευτικούς τους πόρους και την κατάρτιση που χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα μοναδικά στυλ μάθησης και τις ανάγκες αυτών των μαθητών. Αυτό περιλαμβάνει:
Α) Εκπαίδευση και Επαγγελματική Ανάπτυξη
Το KIDSWELL προσφέρει ολοκληρωμένα προγράμματα κατάρτισης για εκπαιδευτικούς, εστιάζοντας στην κατανόηση της ΔΕΠΥ, στην αναγνώριση των διαφορετικών εκδηλώσεών της και στην εφαρμογή στρατηγικών που βασίζονται σε στοιχεία. Αυτά τα προγράμματα εμβαθύνουν στην πιο πρόσφατη έρευνα για τη ΔΕΠΥ και παρέχουν πρακτικές τεχνικές για τη διαχείριση της τάξης, τη διαφοροποιημένη διδασκαλία και την εξατομικευμένη υποστήριξη. Κυρίως, δίνουν έμφαση στην αποτελεσματική ενσωμάτωση της τεχνολογίας.
Β) Αναδυόμενες Τεχνολογίες για Απόκτηση Δεξιοτήτων
Οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν ανοίξει νέες δυνατότητες για εξατομικευμένη μάθηση, προσφέροντας στους μαθητές με ΔΕΠΥ ελκυστικές και διαδραστικές εκπαιδευτικές εμπειρίες για απόκτηση δεξιοτήτων.
Το KIDSWELL ενσωματώνει πολλές βασικές τεχνολογίες για να βελτιώσει την απόκτηση δεξιοτήτων:
- Gamification και Interactive Learning: Τα εκπαιδευτικά παιχνίδια μπορούν να κάνουν τη μάθηση πιο ελκυστική και παρακινητική, συμβάλλοντας στη διατήρηση της προσοχής και των κινήτρων. Το KIDSWELL διερευνά και προωθεί τη χρήση διαδραστικών εργαλείων και πλατφορμών μάθησης με βάση την προσομοίωση, που βασίζονται σε παιχνίδια που στοχεύουν σε συγκεκριμένες δεξιότητες, όπως αλφαβητισμό, αριθμητική και εκτελεστικές λειτουργίες, για την κατανόηση των εννοιών με πιο διαδραστικό τρόπο.
- Εξατομικευμένη μάθηση με τεχνητή νοημοσύνη μέσω εξατομικευμένων προσαρμοστικών πλατφορμών μάθησης που μπορούν να προσαρμόσουν το περιεχόμενο και τον ρυθμό στις ατομικές ανάγκες κάθε μαθητή, παρέχοντας εξατομικευμένη υποστήριξη και ανατροφοδότηση. Η Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) επιτρέπει προσαρμοστικά συστήματα μάθησης που προσαρμόζουν το περιεχόμενο στον μαθησιακό ρυθμό και τις προτιμήσεις κάθε παιδιού, διασφαλίζοντάς τους μια εξατομικευμένη εκπαιδευτική εμπειρία που ελαχιστοποιεί την απογοήτευση και μεγιστοποιεί τη διατήρηση.
- Υποστηρικτικές τεχνολογίες βοηθούν τους μαθητές με ΔΕΠΥ να ξεπεράσουν τις προκλήσεις των εκτελεστικών λειτουργιών. Αυτές οι τεχνολογίες υποστηρίζουν τη λήψη σημειώσεων, την οργάνωση και τη διαχείριση εργασιών, επιτρέποντας στους μαθητές να συμμετέχουν πιο αποτελεσματικά στις δραστηριότητες της τάξης, χρήση λογισμικού μετατροπής κειμένου σε ομιλία, οργανωτικές εφαρμογές και ακουστικά ακύρωσης θορύβου, για τη διαχείριση του μαθησιακού και αισθητηριακού περιβάλλοντος.
4 . Εικονική και επαυξημένη πραγματικότητα: Virtual Reality (VR) / Augmented Reality (AR). Το VR και το AR δημιουργούν καθηλωτικά περιβάλλοντα μάθησης όπου οι μαθητές μπορούν να εξερευνήσουν έννοιες σε 3D, κάνοντας τα αφηρημένα θέματα πιο συγκεκριμένα. Αυτές οι τεχνολογίες μπορούν να προσφέρουν ένα ασφαλές και ελεγχόμενο περιβάλλον για την εξάσκηση κοινωνικών δεξιοτήτων και την εξερεύνηση πολύπλοκων εννοιών, μειώνοντας τους περισπασμούς από το περιβάλλον τους ώστε να μειωθεί η διάσπαση της προσοχής.
- Προώθηση της συμμετοχής στα κοινά: το KIDSWELL αναγνωρίζει τη σημασία της προώθησης της αστικής ευθύνης και της ενεργού συμμετοχής στα κοινά σε όλα τα παιδιά, συμπεριλαμβανομένων εκείνων με ΔΕΠΥ. Το έργο διερευνά τον τρόπο με τον οποίο η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη συμμετοχή των παιδιών με ΔΕΠΥ σε κοινωνικές δραστηριότητες, προάγοντας την αίσθηση του ανήκειν και ενδυναμώνει αυτά τα παιδιά να γίνουν ενεργά και αφοσιωμένα μέλη της κοινωνίας.
- Συνεργασία και ανταλλαγή γνώσης: Το KIDSWELL προωθεί ένα συνεργατικό δίκτυο εκπαιδευτικών, ερευνητών και προγραμματιστών τεχνολογίας για να μοιράζονται βέλτιστες πρακτικές και καινοτόμες προσεγγίσεις για την υποστήριξη των παιδιών με ΔΕΠΥ με διαδικτυακά φόρουμ, εργαστήρια και συνέδρια, δημιουργώντας μια ζωντανή κοινότητα επαγγελματιών.
Γ) Προώθηση της αστικής δέσμευσης μεταξύ των παιδιών με ΔΕΠΥ
Πέρα από την ακαδημαϊκή επιτυχία, το KIDSWELL τονίζει τη σημασία της συμμετοχής στα κοινά, διασφαλίζοντας ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ αναπτύσσουν βασικές δεξιότητες ζωής, κοινωνική επίγνωση και αίσθηση κοινότητας.
Οι αναδυόμενες τεχνολογίες διευκολύνουν αυτή τη διαδικασία με τους ακόλουθους τρόπους:
- Ψηφιακές Πλατφόρμες Συνεργασίας: Τα διαδικτυακά φόρουμ συζήτησης, τα έργα συνεργασίας και οι πλατφόρμες μάθησης παρέχουν στους μαθητές ΔΕΠΥ δομημένες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, ενισχύοντας τις δεξιότητες ομαδικής εργασίας, επικοινωνίας και επίλυσης προβλημάτων.
- Εικονικές Ευκαιρίες Εθελοντισμού: Η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά με ΔΕΠΥ να συμμετάσχουν στην κοινοτική υπηρεσία μέσω εικονικού εθελοντισμού. Οι διαδραστικές πλατφόρμες συνδέουν τους μαθητές με ουσιαστικά έργα, επιτρέποντάς τους να συνεισφέρουν σε κοινωνικούς σκοπούς, χτίζοντας ταυτόχρονα υπευθυνότητα και ενσυναίσθηση.
- Εργαλεία Κοινωνικής – Συναισθηματικής Μάθησης (SEL): Οι εφαρμογές και τα προγράμματα καθοδήγησης με γνώμονα την τεχνητή νοημοσύνη διδάσκουν δεξιότητες συναισθηματικής ρύθμισης, επίλυσης συγκρούσεων και αυτοσυνηγορίας. Αυτά τα εργαλεία βοηθούν τους μαθητές με ΔΕΠΥ να αναπτύξουν ανθεκτικότητα, αυτοπεποίθηση και ισχυρότερη αίσθηση ότι ανήκουν στις κοινότητές τους.
- Ψηφιακή αφήγηση και υπεράσπιση: Χρησιμοποιώντας εργαλεία δημιουργίας πολυμέσων, τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορούν να εκφράσουν τις σκέψεις, τις εμπειρίες και τις ιδέες τους μέσω της ψηφιακής αφήγησης. Αυτό ενθαρρύνει την αυτοέκφραση και την υπεράσπιση, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να γίνουν ενεργοί συμμετέχοντες σε πρωτοβουλίες κοινωνικής αλλαγής.
Δ) Ενδυνάμωση Εκπαιδευτικών μέσω της κατάρτισης και των πόρων
Για να είναι αποτελεσματικές αυτές οι τεχνολογίες, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να διαθέτουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες για να τις ενσωματώσουν στις μεθόδους διδασκαλίας τους. To KIDSWELL παρέχει εκπαιδευτικά προγράμματα, κόμβους πόρων και εργαστήρια επαγγελματικής ανάπτυξης που επικεντρώνονται σε:
- Κατανόηση της ΔΕΠΥ και των Στρατηγικών Συνεκπαίδευσης: Εξοπλισμός των εκπαιδευτικών με τις απαραίτητες γνώσεις για τη δημιουργία μαθησιακών περιβαλλόντων φιλικών προς τη ΔΕΠΥ.
- Ενσωμάτωση τεχνολογίας στην τάξη: Διδάσκοντας στους εκπαιδευτικούς πώς να εφαρμόζουν αποτελεσματικά τα ψηφιακά εργαλεία.
- Τεχνικές Συμπεριφοράς και Κοινωνικής Υποστήριξης: Βοηθώντας τους δασκάλους να χρησιμοποιήσουν την τεχνολογία για να ενισχύσουν την αυτορρύθμιση και τις κοινωνικές δεξιότητες των μαθητών με ΔΕΠΥ.
- Δέσμευση γονέων και κοινότητας: Ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ σχολείων, οικογενειών και κοινοτήτων για την υποστήριξη της ολιστικής ανάπτυξης των παιδιών με ΔΕΠΥ.
Συμπερασματικά
Το έργο KIDSWELL μέσω της καινοτόμου προσέγγισης της στρατηγικής ενσωμάτωσης των αναδυόμενων τεχνολογιών υποστηρίζει την απόκτηση δεξιοτήτων και τη συμμετοχή των ατόμων με ΔΕΠΥ στα κοινά, εστιάζοντας στην ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών με τα απαραίτητα εργαλεία και κατάρτιση, δημιουργώντας πραγματικά περιεκτικά μαθησιακά περιβάλλοντα όπου τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορούν να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους σε ακαδημαϊκό, κοινωνικό και συναισθηματικό επίπεδο, να καταρρίπτονται τα εμπόδια και να ξεκλειδώνονται νέες ευκαιρίες για κάθε παιδί, διασφαλίζοντας ένα λαμπρότερο και χωρίς αποκλεισμούς μέλλον.
