Η αποτίµηση από το σύγχρονο κόσµο
Για την ευρωπαϊκή διανόηση, το κύριο αιτούμενο συνιστά η έκφραση της πνευματικότητας του τόπου. Ο Μαραθώνας αντιμετωπίζεται ως φορέας της μνήμης, δηλωτικός του μεγαλείου της μάχης και των πρωταγωνιστών της.
Το έδαφος για τη διανοητική αυτή προσέγγιση του τόπου είχε προετοιμάσει ο Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάσταση, επαναφέροντας στο ιδεολογικό προσκήνιο την αρχαία ελληνική δημοκρατία. Οι Θερμοπύλες, η Σαλαμίνα, οι Πλαταιές, εξίσου και ο Μαραθώνας, κατοχυρώθηκαν ως τόποι θεμελίωσης κατ’ επέκταση της δημοκρατικής ελευθερίας για ολόκληρη την Ευρώπη. Οι επαναστατημένοι Γάλλοι προτρέπονται να μιμηθούν την ανδρεία των Μαραθωνομάχων.
Για παράδειγμα, η λαϊκή κοινότητα του Saint-Maximin στο Var της Γαλλίας αξιώνει τη μετονομασία του χωριού σε Μαραθώνα, αλλά και στις 5 Σεπτεμβρίου 1791 οι εθελοντές-εθνοφύλακες της Ντιζόν, πριν αναχωρήσουν για αποστολή, ακούν ένθερμοι μία εξιστόρηση της μάχης του Μαραθώνα. Ο Αδαμάντιος Κοραής, στο «Σάλπισμα πολεμιστήριον» προτρέπει τους Έλληνες να εμπνευστούν από το παράδειγμα των Γάλλων επαναστατών και να αξιωθούν με τη σειρά τους τη δόξα του Μαραθώνα και των άλλων μηδικών πολέμων, ενώ το προπαγανδιστικό της επανάστασης κείμενο υπογράφεται και φέρεται τυπωμένο από τον Ατρόμητο τον Μαραθώνιο.
Η εικαστική αποτύπωση του Μαραθώνα αποτελεί παράγωγο της περιηγητικής κίνησης του 19ου αιώνα. Η έλλειψη κάποιου μνημειακού αρχιτεκτονήματος ήταν αποθαρρυντική ως ένα βαθμό για τους περιηγητές που αναζητούσαν το Μαραθώνα, ακολουθώντας τον Παυσανία τον εντόπιζαν μεν, μιας και η περιοχή διατήρησε το αρχαίο τοπωνύμιό της, ωστόσο δεν εύρισκαν κάποιο μνημείο της ιστορικής μάχης, άξιο εικονογράφησης. Υπήρχε βεβαίως ο σχηματισμός του τύμβου των Αθηναίων, ωστόσο αυτός εμφανιζόταν ως ένας όγκος εδάφους και όχι ως ένα ιδιαίτερα αξιόλογο αρχαίο τέχνεργο.
Ο Μαραθώνας ως ιδεώδες
Κατά τη νεότερη εποχή, ο Μαραθώνας αντιμετωπίζεται από τους προοδευτικούς και φιλελεύθερους Ευρωπαίους ως φορέας της μνήμης, δηλωτικός του μεγαλείου της μάχης, και της σημασίας της για την ελευθερία και τη δημοκρατία. Το έδαφος για τη διανοητική αυτή προσέγγιση του τόπου είχε προετοιμάσει ο Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάσταση, επαναφέροντας στο ιδεολογικό προσκήνιο την αρχαία ελληνική δημοκρατία. Οι Θερμοπύλες, η Σαλαμίνα, οι Πλαταιές, εξίσου και ο Μαραθώνας, κατοχυρώθηκαν ως τόποι θεμελίωσης της δημοκρατικής ελευθερίας για ολόκληρη την Ευρώπη. Οι επαναστατημένοι Γάλλοι προτρέπονται να μιμηθούν την ανδρεία των Μαραθωνομάχων.
Για παράδειγμα, η λαϊκή κοινότητα του Saint-Maximin στο Var της Γαλλίας αξιώνει τη μετονομασία του χωριού σε Μαραθώνα, ενώ στις 5 Σεπτεμβρίου 1791 οι εθελοντές-εθνοφύλακες της Ντιζόν, πριν αναχωρήσουν για αποστολή, ακούν ένθερμοι μία εξιστόρηση της μάχης του Μαραθώνα. Ο Αδαμάντιος Κοραής, στο «Σάλπισμα πολεμιστήριον» προτρέπει τους Έλληνες να εμπνευστούν από το παράδειγμα των Γάλλων επαναστατών και να αξιωθούν με τη σειρά τους τη δόξα του Μαραθώνα και των άλλων μηδικών πολέμων, ενώ το προπαγανδιστικό της επανάστασης κείμενο του, άλλωστε, υπογράφεται και φέρεται τυπωμένο από τον «Ατρόμητο τον Μαραθώνιο».
Η εικαστική αποτύπωση του Μαραθώνα αποτελεί παράγωγο της περιηγητικής κίνησης του 19ου αιώνα. Η έλλειψη κάποιου μνημειακού αρχιτεκτονήματος ήταν αποθαρρυντική ως ένα βαθμό για τους περιηγητές που αναζητούσαν το Μαραθώνα. Ακολουθώντας τον Παυσανία, τον εντόπιζαν – μιας και η περιοχή διατήρησε το αρχαίο τοπωνύμιό της- ωστόσο δεν εύρισκαν κάποιο μνημείο της ιστορικής μάχης, άξιο εικονογράφησης. Υπήρχε βεβαίως ο σχηματισμός του τύμβου των Αθηναίων, ωστόσο αυτός εμφανιζόταν ως ένας όγκος εδάφους και όχι ως ένα ιδιαίτερα αξιόλογο αρχαίο μνημείο.
Άλλωστε εκείνο που ενδιέφερε στην «εικόνα» του Μαραθώνα δεν είναι μόνον η πιστή αναπαράσταση του χώρου ως φυσικού περιβάλλοντος· ακόμη κι όταν η ρεαλιστική εικαστική καταγραφή αποτελούσε το έναυσμα, κύριο αιτούμενο ήταν η έκφραση της πνευματικότητας του τόπου: οι επισκέπτες του Μαραθώνα προσέρχονταν σε αυτόν ήδη προϊδεασμένοι για μία τέτοια εμπειρία, περισσότερο διανοητική παρά οπτική.
Ο Μαραθώνιος Δρόμος, μέσα στο πλαίσιο της αέναης μνημόνευσης της ιστορίας και των ιδεωδών της μάχης του Μαραθώνα, αποτελεί δικαίως το κατεξοχήν αθλητικό γεγονός. H καθιέρωσή του ως Ολυμπιακό Άθλημα ήδη από τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896, καθώς και η διαχρονικότητά του, έχουν καταστήσει το Μαραθώνιο Δρόμο ως το σημαντικότερο από τα ιδεολογικά ορόσημα των Ολυμπιακών Αγώνων. Είναι ένας αγωνιστικός θεσμός ανεκτίμητης αξίας για Έλληνες και ξένους, συνδεδεμένος με τα ιδανικά της ειρήνης, της ευγενούς άμιλλας και της συναδέλφωσης των λαών.
