Το Κέντρο Ενημέρωσης και Έρευνας για τις Εξαρτήσεις (ΚΕΝΕΕ) ιδρύθηκε το 1994, με πρωτοβουλία του Δήμου Ηρακλείου και της Δημοτικής Επιχείρησης «Κέντρο Κοινωνικής Προστασίας Ηρακλείου Αττικής» (ΔΕΚΚΟΙΠΗΑ). Η ΑΜΑΡΥΣΙΑ μίλησε με την ψυχολόγο και επιστημονική υπεύθυνη του κέντρου Ελένη Κουλούτζου για τη λειτουργία και τα προγράμματα του κέντρου.
Αρχικά το ΚΕΝΕΕ λειτουργούσε και ως κέντρο δευτερογενούς πρόληψης για περιστασιακούς ή μόνιμους χρήστες. Όπως μας εξηγεί η κ. Κουλούτζου, ο χρήστης απευθυνόταν στο κέντρο προκειμένου «να ωριμάσει και να ενδυναμώσει το αίτημά του για θεραπεία». Ωστόσο, «λόγω των αναγκών της κοινότητας», σύμφωνα με τη συνομιλήτριά μας, ο ρόλος του κέντρου άλλαξε με αποτέλεσμα τα τελευταία πέντε χρόνια να λειτουργεί αποκλειστικά ως κέντρο Πρωτογενούς Πρόληψης (αλκοόλ, ουσίες κι εξάρτηση από διαδίκτυο).
«Ήταν πιο ουσιώδες να δουλέψουμε με τους ανθρώπους προτού «εγκατασταθεί» η χρήση», επισήμανε, για να προσθέσει: «Έπρεπε να συνεργαστούμε με ενήλικες, αλλά κυρίως με εφήβους, ώστε να δυναμώσουμε εκείνους τους παράγοντες που θα τους αποθαρρύνουν να στραφούν στη χρήση ουσιών ή αλκοόλ».
Πρωτογενής πρόληψη
Στο πλαίσιο της πρωτογενούς πρόληψης το ΚΕΝΕΕ σχεδιάζει και υλοποιεί βιωματικά σεμινάρια που απευθύνονται σε γονείς, εκπαιδευτικούς, εφήβους, συλλόγους και δημότες. Τα προγράμματα πρόληψης του ΚΕΝΕΕ σχεδιάζονται με βάση τις ανάγκες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ομάδων στις οποίες απευθύνονται. Συνδυάζουν στοιχεία από διαφορετικές επιστημονικές προσεγγίσεις, με βασικό άξονα την εκπαίδευση σε κοινωνικές και προσωπικές δεξιότητες, οι οποίες λειτουργούν ως προληπτικοί παράγοντες στην ανάπτυξη επιβλαβών για το άτομο μορφών συμπεριφοράς, όπως η εξάρτηση.
Κύριο μεθοδολογικό εργαλείο αποτελεί η δουλειά σε ομάδες, η βιωματική κι ενεργητική μάθηση, μέσα από συζήτηση, ασκήσεις προσωπικής ανάπτυξης, δημιουργική έκφραση.
Ειδικότερα, όπως υπογραμμίζει η κ. Κουλούτζου, τα προγράμματα σχεδιάζονται ώστε «να προωθούν την πρόληψη, με βασικό σκοπό την ανάπτυξη δεξιοτήτων που προλαμβάνουν τη χρήση, κατάχρηση και εξάρτηση από ουσίες». Υπογραμμίζει δε ότι βασική αρχή της πρωτογενούς πρόληψης είναι η ανάπτυξη δεξιοτήτων τέτοιων που να βοηθούν το άτομο στην υιοθέτηση υγιούς στάσης ζωής.
Πρόγραμμα πρόληψης γονέων
Η οικογένεια είναι η πρώτη και η βασική ομάδα κοινωνικοποίησης των παιδιών. Μέσα σ΄ αυτή το παιδί «χτίζει» την εικόνα του εαυτού του, μαθαίνει να επικοινωνεί, να συνεργάζεται και να διαμορφώνει αξίες.
Ο ρόλος των γονέων είναι καθοριστικός στη διαμόρφωση αξιών, αλλά και της συμπεριφοράς των παιδιών. Τα προγράμματα γονέων που υλοποιεί το ΚΕΝΕΕ στόχο έχουν να βοηθήσουν τους γονείς ν’ ανταποκριθούν στην καινούργια πραγματικότητα με την παράλληλη σταδιακή αυτονόμηση του παιδιού.
Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ενίσχυσης του γονεϊκού ρόλου και των τρόπων επικοινωνίας στην οικογένεια (λεκτική, μη-λεκτική επικοινωνία, ενεργητική ακρόαση, εκμάθηση δεξιοτήτων επικοινωνίας (π.χ. ειλικρίνεια, ενεργητική ακρόαση, έκφραση συναισθημάτων, επεξεργασία του άγχους, αποδοχή της διαφορετικότητας και της αυτονομίας των παιδιών), προκειμένου να βελτιωθεί ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνούν οι γονείς μέσα στην οικογένεια, αλλά και η αλλαγή της στάσης τους απέναντι στα παιδιά ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες τους σε κάθε ηλικιακή φάση.
Ακόμα μπορεί να επιτευχθεί με την αναγνώριση των βασικών αναπτυξιακών χαρακτηριστικών (γνωστικών, συναισθηματικών, κοινωνικών) της εφηβικής ηλικίας και την αντιμετώπιση των δυσκολιών που συνδέονται με τις αλλαγές φάσεων στη ζωή των παιδιών.
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα περιλαμβάνει 12 συναντήσεις των γονέων με τις υπεύθυνες του κέντρου. Ωστόσο η κ. Κουλούτζου παραδέχεται ότι λίγοι γονείς καταφέρνουν να «δεσμευτούν» με τα σεμινάρια και να ολοκληρώσουν επιτυχώς το πρόγραμμα.
Προγράμματα πρόληψης εφήβων
Τα σεμινάρια απευθύνονται σε ηλικιακές ομάδες όπου φαίνεται να ξεκινά ο πειραματισμός. Στόχος είναι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των εφήβων σχετικά με τη χρήση και κατάχρηση νόμιμων και παράνομων ναρκωτικών ουσιών.
Παράλληλα, επιδιώκεται η ανάπτυξη δεξιοτήτων αντίστασης στις πιέσεις για αρνητικές συμπεριφορές, αλλά και ανάδειξης των προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, μέσα από τη συμμετοχή των εφήβων στις ομάδες βιωματικής εκπαίδευσης.
Τα προγράμματα αποσκοπούν στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης, νέων δεξιοτήτων επικοινωνίας, ικανότητας του ατόμου να παίρνει αποφάσεις και να υιοθετεί υγιείς στάσεις ζωής.
«Στόχος μας είναι ν’ ανιχνεύσουμε ποιο παιδί είναι επιρρεπές ν’ αναπτύξει εξάρτηση», αναφέρει η κ. Κουλούτζου, η οποία εξηγεί ότι ξεκινούν να δουλεύουν με παιδιά της τρίτης γυμνασίου. Σημαντικό είναι ότι πριν τα παιδιά ενταχθούν στα σχετικά τμήματα, έχει ήδη προηγηθεί συζήτηση με καθηγητές και διευθυντές των αντίστοιχων σχολείων.
Στο πλαίσιο των σεμιναρίων μέσα στη τάξη αρχικά τα παιδιά κουβεντιάζουν σε μικρές ομάδες εργασίας και κατόπιν συζητούν με τις υπεύθυνες για τα προβλήματα που τους απασχολούν.
Η κ. Κουλούτζου μας αποκαλύπτει ότι μέσα από τις συναντήσεις που είχε με τα παιδιά ανακάλυψε ότι πολλά είναι επιρρεπή σε εξαρτήσεις και στην κατάθλιψη.