Ένα από τα αποφασιστικότερα γεγονότα της δυτικής αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας συνέβη το 312 μ.Χ. στην αχανή Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο συναυτοκράτορας Κωνσταντίνος ασπάστηκε τον χριστιανισμό μετά από ένα όνειρο («Εν τούτω νίκα»).Την 28 Οκτωβρίου του 312, στα προάστια της Ρώμης , στις όχθες του Τίβερη, ο Θεός τον οδήγησε στην περίφημη νίκη της Μουλβίας Γέφυρας, ο Μαξέντιος συντρίφτηκε και σκοτώθηκε από τα στρατεύματα του Κωνσταντίνου. Εκείνη την εποχή μόλις ένα 5% ή 10% του πληθυσμού της Αυτοκρατορίας (που ήταν συνολικά περίπου 70.000.000) ήταν χριστιανοί. Η θρησκευτική επανάσταση που έφερε ο Κωνσταντίνος το 312 υπήρξε ίσως η πιο τολμηρή ενέργεια που διέπραξε ποτέ ένας απόλυτος άρχοντας, αψηφώντας και περιφρονώντας ότι σκεφτόταν ξ η μεγάλη πλειονότητα των υπηκόων του. Η 29 Οκτωβρίου 312 (και όχι η ημερομηνία του υποτιθέμενου «διατάγματος των Μεδιολάνων», το 313 ), μπορεί να θεωρηθεί το τέλος της παγανιστικής αρχαιότητας και η αφετηρία της χριστιανικής εποχής.
Ογδόντα χρόνια αργότερα, το 394, σε ένα πεδίο μάχης και δίπλα σε έναν άλλο ποταμό, ο παγανισμός θα απαγορευτεί και θα νικηθεί χωρίς να υποστεί διωγμούς, πρόκειται για τον πλήρη και οριστικό θρίαμβο του χριστιανισμού επί του παγανισμού.
Κατά τη νηνεμία των ετών 392-393, νόμιζε κανείς ότι η Ρώμη είχε επιστρέψει στον καιρό του Ιουλιανού. Οι λατρείες , οι τελετουργίες και οι πομπές ξανάνθισαν. Ο Γερμανός Αρβογάστης, που ήταν παγανιστής και φιλόδοξος, υποσχέθηκε ότι μετά τη νίκη του εναντίον του Θεοδοσίου, θα έκανε στάβλο τον περίλαμπρο ναό του Αγίου Αμβροσίου στο Μιλάνο…
Από την Κωνσταντινούπολη ο Θεοδόσιος θα κάνει το μεγάλο βήμα, στις 8 Νοεμβρίου του 392, πήρε τη ριζική και οριστική απόφαση: απαγόρευσε μια και καλή όλες τις θυσίες και όλες τις παγανιστικές λατρείες. Και δεν ήταν τόσο αυτή καθαυτή η απαγόρευση, το 392, που έθεσε τέλος στον παγανισμό, όσο η επικείμενη ήττα της παγανιστικής παράταξης στο πεδίο της μάχης το 394.
Έμενε να επικυρωθεί η απαγόρευση με τη νίκη. Η μάχη δόθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου του 394, κοντά στα σημερινά σύνορα της Ιταλίας και Σλοβενίας, στα περίχωρα της Γκορίτσια, κατά μήκος του ποταμού Frigidus (Φρίγδου)ή Ψυχρού ποταμού (του σημερινού Βιπάβα).
Ο στρατός της Δύσης εξολοθρεύτηκε, ο Ευγένιος αποκεφαλίστηκε από τους νικητές και ο Αρβογάστης αυτοκτόνησε. Η ήττα στον Ψυχρό Ποταμό σήμανε το θάνατο της παγανιστικής παράταξης, που, αποθαρρυμένη, δεν σήκωσε ξανά κεφάλι, ποτέ πια δεν επιχείρησε και δεν διεκδίκησε τίποτα. Το διττό, παγανιστικό – χριστιανικό σύστημα του Κωνσταντίνου είχε τελειώσει, ο χριστιανισμός είχε γίνει κρατική θρησκεία.
Σε όλη τη διάρκεια του 4ου αιώνα, η Εκκλησία, παύοντας και η ίδια να διώκεται, όπως είχε συμβεί πολλάκις επί τρεις αιώνες, θα υποστηριχθεί με κάθε τρόπο από τους περισσότερους Καίσαρες, που έγιναν Χριστιανοί. Έτσι, τον 6ο αιώνα, η Αυτοκρατορία κατοικούνταν σχεδόν αποκλειστικά από χριστιανούς.
Δύο ή τρείς αιώνες μετά τον Κωνσταντίνο, η θρησκεία του 10% του πληθυσμού θα γίνει ονομαστικά η πίστη όλων.
Σήμερα υπάρχουν ενάμισι δισεκατομμύρια χριστιανοί στον πλανήτη μας.
Είμαστε ακόμα χριστιανοί;
Μπορούμε να πούμε ότι τα θεμέλια της Ευρώπης είναι χριστιανικά, ότι οι ρίζες της Ευρώπης είναι χριστιανικές;
Για ποια Ευρώπη μιλάμε , για την αλλοτινή ή για τη σημερινή;
Την εποχή των καθεδρικών ναών ήμασταν χριστιανοί, τώρα όμως; Ποια σχέση έχουμε ακόμα με τον Άγιο Βερνάρδο του Κλερβό, με τον θείο έρωτα, με τη μετάνοια, με την προσευχή , με τον μυστικισμό, με την Αποκάλυψη που απειλούνταν από τη φιλοσοφία, με το πρωτείο που επιβαλλόταν στους βασιλιάδες, με την κήρυξη της Δεύτερης Σταυροφορίας;
Η σημερινή μας Ευρώπη είναι δημοκρατική, ουδετερόθρησκη, υπέρμαχος της θρησκευτικής ελευθερίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ελευθερίας της σκέψης, της σεξουαλικής ελευθερίας, του φεμινισμού και του σοσιαλισμού ή της μείωσης των ανισοτήτων, όλων αυτών των πραγμάτων που είναι ξένα και μερικές φορές αντίθετα στον καθολικισμό του χθες και του σήμερα. Η χριστιανική ηθική, από την πλευρά της, κήρυσσε τον ασκητισμό, τον οποίο έχουμε αποβάλλει από το πνεύμα μας, την αγάπη για τον πλησίον και μας δίδασκε να μη σκοτώνουμε και να μην κλέβουμε, αυτό όμως το ήξερε ήδη όλος ο κόσμος.
Ας μιλήσουμε ξεκάθαρα: Η Ευρώπη ως τέτοια δεν έχει καμία σχέση με τη χριστιανική ηθική.
Δεν είναι ο χριστιανισμός που βρίσκεται στις ρίζες της Ευρώπης, αλλά η σημερινή Ευρώπη που εμπνέει τον χριστιανισμό ή ορισμένες παραλλαγές του. Ο χριστιανισμός έπαψε από καιρό να είναι οι ρίζες της Ευρώπης, αν υποθέσουμε ότι οι «ρίζες » είναι κάτι παραπάνω από μια λέξη, σε ό,τι αφορά όμως ορισμένες αξίες, συνέβαλε στην προετοιμασία του «εδάφους»…
Στον αιώνας μας, οι Εκκλησίες έχουν πιο περιορισμένη επιρροή στις εκκοσμικευμένες κοινωνίες. Ο χριστιανισμός είναι ριζωμένος σε αυτές, δεν βρίσκεται όμως στη ρίζα τους, ακόμα λιγότερο αντιπροσωπεύει αυτές τις κοινωνίες, που έχουν γίνει διαφορετικές από αυτόν…
Ο Πολ Βεν, κορυφαίος Γάλλος φιλόλογος και ιστορικός, γεννήθηκε το 1930 στην Αιξ-αν –Προβάνς. Σπούδασε στην Ecole Normale, υπήρξε ερευνητής στην Ecole francaise de Romeκαι δίδαξε στο πανεπιστήμιο της γενέτειράς του. Άλλα έργα του είναι «Ο ελληνικός ευεργετισμός», «Οι Έλληνες πίστευαν στους μύθους τους;», «Τα μυστήρια του γυναικωνίτη» κ.ά.
Κώστας Τραχανάς
