«Στην πράξη δεν μπορεί κανείς να ’ναι ουδέτερος και δεν υπάρχει πόλεμος που να μην έχει σημασία το ποιος θα κερδίσει».
Τζορτζ Όργουελ, 1943
Όταν η σημερινή ανθρωπότητα συγκλονίζεται από την παντός είδους τρομοκρατία, από εξεγέρσεις ή επαναστάσεις, όταν σήκωσε κεφάλι το ερπετό του φασισμού μπροστά στα μάτια μας, επανέρχεται ο λόγος του Αλμπέρ Καμύ, με την πρόσφατη, στα ελληνικά επανέκδοση του βιβλίου του, υπό τον τίτλο «Ο Επαναστατημένος Άνθρωπος». «L’ Homme Révolté» στα Γαλλικά. «Ο Εξεγερμένος Άνθρωπος» στην κατά λέξη μετάφρασή του πρέπει να απασχολεί ειδικότερα τους γαλλομαθείς μας, αλλά το αναγνωστικό κοινό θα γνωρίσει και τον εξεγερμένο και τον επαναστατημένο άνθρωπο ανατρέχοντας στην πραγματεία του τιμημένου συγγραφέα με το Nobel Λογοτεχνίας 1957.
Κάθε άνθρωπος έρχεται στον κόσμο με την αίσθηση της ελευθερίας, που θα του εξασφαλίσει τη ζωή. Επομένως, γεννημένο συγχρόνως με τον άνθρωπο είναι και το Όχι, η εξέγερση, όταν αυτός παράλληλα αισθάνεται ότι θεοί και άνθρωποι τού έχουν επιβάλει τη δουλεία. Μέσα από το μύθο αλλά και την τραγωδία του 5ου αιώνα π.Χ., πρώτοι εξεγερμένοι για την ελευθερία του ανθρώπου καταγράφονται ο τιτάνας Προμηθέας και η θνητή Αντιγόνη. Ο πρώτος συγκρούεται με το μισάνθρωπο Δία, για να σώσει από το χάος του μυαλού του το ανθρώπινο γένος, με το δώρο της δημιουργικής φωτιάς και την κρίση. Η δεύτερη γκρεμίζει το ανθρώπινο εξουσιαστικό μίσος και ορίζει την ιδέα της Ηθικής, μόνο με δύο λέξεις: «Συμφιλείν έφυν». Για να αγαπώ γεννήθηκα – όντως όχι για να μισώ.
Γράφει η Αδαμαντία Τριάρχη – Μακρυγιάννη
Απέναντι του ηθικού μηδενισμού
Ο Καμύ, ύστερα από επίπονη μελέτη πλήθους φιλοσοφικών και λογοτεχνικών κειμένων, από εκείνα του Πλάτωνος μέχρι του Ντοστογιέφσκι, με αναλυτική δύναμη αλλά και εικονοκλαστική τόλμη, παρουσιάζει στο δοκίμιό του πανοραμικό το φαινόμενο της εξέγερσης και όσα την έχουν ακολουθήσει, ευεργετικά αλλά και καταστροφικά, χωρίς για τα τελευταία πάντοτε η ίδια να ευθύνεται.
Το 1951, ενώ είναι ακόμη εν ζωή ο ωκεανός αίματος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με τα σοβιετικά γκουλάγκ σε λειτουργία και με την πατρίδα του συγγραφέα, την Αλγερία, να πολεμά εναντίον της Αποικιοκρατίας, αποφασιστικός ο καταξιωμένος Καμύ, ο άνθρωπος της Αριστεράς και της Αντίστασης, με την πραγματεία του ξεκαθαρίζει τη θέση του απέναντι του ηθικού μηδενισμού. Γράφει: «Δεν είναι σωστό να ταυτίζουμε τους σκοπούς του φασισμού και του ρωσικού κομμουνισμού… Ο πρώτος δεν ονειρεύτηκε ποτέ να ελευθερώσει όλους τους ανθρώπους, αλλά μόνο μερικούς, υποτάσσοντας τους υπόλοιπους. Ο δεύτερος (ο ρωσικός κομμουνισμός) στο πλαίσιο της απόλυτης αρχής του, επιδιώκει την απελευθέρωση όλων των ανθρώπων, υποδουλώνοντάς τους όλους, πρόσκαιρα. Πρέπει να του αναγνωριστεί το μεγαλείο της πρόθεσής του. Αλλά είναι σωστό, απεναντίας, να ταυτίζουμε, τα μέσα, που χρησιμοποιούν, με τον πολιτικό κυνισμό, που άντλησαν και οι δύο από την ίδια πηγή, δηλαδή τον ηθικό μηδενισμό».
Ο Καμύ δεν διστάζει να τοποθετήσει σε δύο παράλληλους άξονες τα μεγαλύτερα εγκλήματα της Γαλλικής Επανάστασης και της σοβιετικής εξουσίας. Εκτιμά τις δύο οριακές επαναστάσεις, αλλά καταδικάζει τη θεωρία και τις πράξεις του αιματηρού απολυταρχισμού. Το 1951 όμως, της έτος έκδοσης του βιβλίου, ήταν πολύ πρόωρο για να κατανοηθούν ο συγγραφέας και οι ομοϊδεάτες του, με αποτέλεσμα να προκληθεί μακρόχρονη θύελλα αντιδράσεων.
Ο δοκιμιογράφος διαχωρίζει την εξέγερση από την επανάσταση, παρά την αρχική άμεση σύνδεσή τους. Η εξέγερση είναι μεγαλόψυχη και μετά την κατακρήμνιση κάθε αδικίας και τον ορισμό του ανθρώπου ως υπεύθυνου της πορείας του, επιδιώκει τη δημιουργία ενός δίκαιου κυρίαρχου νόμου, διότι στο χάος είναι ανύπαρκτη η αξία της ζωής. Ασφαλώς ο συγγραφέας δεν είναι άμοιρος του τραγικού προσώπου της επανάστασης, που απαιτεί αίμα για να επικρατήσει. Ωστόσο, όταν καταφεύγει στην τυφλή βαρβαρότητα κατά το χρόνο του πολέμου αλλά και όταν, μετά τη λήξη του, χρησιμοποιεί τη βία και το έγκλημα στην υπηρεσία κατ’ ουσίαν ιδιοτελέστατων σκοπών, ο στοχαστής δεν συμβιβάζεται. Βαθύτατα δημοκρατικός και ανθρωπιστής, συμφωνεί ανεπιφύλακτα με την άποψη του Μαρξ: «Ένας σκοπός που έχει ανάγκη από άδικα μέσα, δεν είναι δίκαιος σκοπός».
Σήμερα πιθανόν λίγους ενοχλεί ο Καμύ, όταν αναφέρεται ειδικά στην εκτροπή της κομμουνιστικής ιδεολογίας. Παρουσιάζει ωστόσο μεγάλο ενδιαφέρον «Ο Εξεγερμένος Άνθρωπος» ως σύγχρονη μελέτη, διότι ο συγγραφέας της πραγματεύεται δύο, δυστυχώς, διαχρονικά και σοβαρότατα θέματα: της τρομοκρατίας και του ναζισμού.
