Από τη στιγμή που έχει παρθεί η οριστική απόφαση του χωρισμού, τα παιδιά καλό είναι να ενημερώνονται όσο το δυνατόν νωρίτερα, και πριν από την αποχώρηση του γονέα από το σπίτι, ώστε να μην υπάρξει ο κίνδυνος να μάθουν τα νέα από κάπου αλλού. Ξεκαθαρίστε τους πως από κοινού αποφασίσατε πως δεν θα μένετε πια μαζί και τονίστε τους πως η αγάπη σας και η φροντίδα και των δυο σας προς αυτά δεν αλλάζει. Η συζήτηση αυτή θα πρέπει να έχει τη σοβαρότητα που της αρμόζει χωρίς να προσπαθείτε να την ελαφρύνετε. Ενθαρρύνετέ τα να εκφράζουν ανοιχτά ό,τι σκέπτονται και νιώθουν και προσπαθήστε να απαντάτε ξεκάθαρα και με ειλικρίνεια σε ό,τι σας ρωτούν, πάντα εντός των ορίων του επιπέδου κατανόησής τους. Τονίστε πως ο χωρισμός ανάμεσα σε ένα ζευγάρι δεν αποδυναμώνει σε καμία περίπτωση το δεσμό ανάμεσα στο γονέα και το παιδί του. Επιτρέψτε στο παιδί σας να αγαπά και τους δυο σας ελεύθερα και ανοιχτά. Να μην αισθάνεται παγιδευμένο στη μέση, πως πρέπει να διαλέξει. Στην περίπτωση ενός έντονα συγκρουσιακού διαζυγίου είναι φυσιολογικό να αισθάνεστε ο ένας για τον άλλον θυμό, αγανάκτηση και απογοήτευση . Είναι όμως πολύ σημαντικό να μην ταπεινώνετε και να μη μιλάτε άσχημα για τον άλλον γονέα μπροστά στα παιδιά σας. Με το να μιλάτε ανοιχτά στο παιδί σας για ένα συναίσθημα που βιώνετε, όπως η λύπη για παράδειγμα, το διδάσκετε πως και εκείνο αντίστοιχα επιτρέπεται να κλάψει και να θρηνήσει χωρίς να κρύβει τα συναισθήματά του. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως πρέπει να επιτρέψετε να σας δει να καταρρέετε. Τα παιδιά δεν πρέπει να μπαίνουν στην διαδικασία να φροντίζουν τον γονέα ούτε συναισθηματικά ούτε πρακτικά.
Είναι σημαντικό να αναφερθείτε και στα πρακτικά ζητήματα. Με ποιόν θα μένουν, πού θα μένουν, κάθε πότε θα βλέπουν και θα επικοινωνούν με το γονιό που φεύγει από το σπίτι. Είναι πολύ βοηθητικό να τους δίνετε την δυνατότητα να εκφράζουν και τη δική τους γνώμη και προτίμηση σε κάποιες από αυτές τις αποφάσεις. Πάντα με όριο όμως. Πολλές φορές οι γονείς παρασυρμένοι από την ενοχή που νιώθουν, παραχωρούν στα παιδιά περισσότερη εξουσία από όσο θα έπρεπε, με αποτέλεσμα πολλά παιδιά να την εκμεταλλεύονται. Διαβεβαιώστε τα πως θα ενημερώνονται για όλες τις σημαντικές εξελίξεις που τα αφορούν. Πληροφορήστε τα πως έχετε ενημερώσει και τους ανθρώπους του οικείου περιβάλλοντός σας για την απόφασή σας, όπως επίσης και το σχολείο τους, στην περίπτωση που νιώσουν την ανάγκη να στραφούν εκεί για να συζητήσουν κάτι που τα απασχολεί.
Οι αντιδράσεις των παιδιών διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία στην οποία βρίσκονται. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας δυσκολεύονται να καταλάβουν τι σημαίνει ‘‘δεν ζούμε πια μαζί‘’ και αδυνατούν ακόμα περισσότερο να κατανοήσουν γιατί συμβαίνει αυτό. Στις μικρές ηλικίες κυριαρχεί το αίσθημα παντοδυναμίας και ο εγωκεντρισμός, έτσι είναι αρκετά σύνηθες, τα παιδιά να νιώθουν ένοχα για την κατάσταση αυτή. Νομίζουν πως επειδή ήταν κακά, άτακτα παιδιά, κούρασαν τους γονείς τους και γι’ αυτό φεύγει ο ένας από τους δυο. Λόγω της δυσκολίας τους να αποδεχτούν την κατάσταση, καλλιεργούν έντονες φαντασιώσεις συμφιλίωσης μεταξύ των γονέων. ‘‘Αν γίνω καλό παιδί, καλός μαθητής μπορεί να ξανασμίξουν’’. Είναι σημαντικό να τους ξεκαθαρίσετε και με λόγια και με πράξεις πως δεν προκάλεσαν εκείνα τον χωρισμό και πως είναι ένα τελεσίδικο γεγονός που δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για να αλλάξει. Τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία είναι αρκετά πιθανό να παρουσιάσουν διαταραχές στον ύπνο ή στο φαγητό, επιθετικότητα, παλινδρόμηση σε ένα προηγούμενο στάδιο παιδικής συμπεριφοράς (ένα παράδειγμα είναι να ζητούν να θηλάσουν ξανά), έντονη ταραχή σε περιπτώσεις αποχωρισμού, ξαφνικό φόβο εγκατάλειψης, θανάτου ή τραυματισμού τους ενός ή και των δυο γονέων. Για να ενθαρρύνετε την επικοινωνία μεταξύ σας και να διερευνήσετε τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους μπορείτε να χρησιμοποιήσετε δραστηριότητες όπως ιστορίες, ειδικά βιβλία που μιλούν για το θέμα του διαζυγίου, ζωγραφική ή παιχνίδι.
Τα παιδιά σχολικής ηλικίας συνήθως εκδηλώνουν πιο έντονα τον θυμό τους προς τους γονείς τους. Ανεξάρτητα από τους λόγους που οδήγησαν στο χωρισμό, τα παιδιά έχουν την τάση να κατηγορούν τον γονιό με τον οποίο συνεχίζουν να ζουν μαζί, συνήθως τη μητέρα, και να εξιδανικεύουν τον απόντα πατέρα. Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία, επίσης μπορεί να αναρωτηθούν αν είναι υπεύθυνα για τον χωρισμό και να εκφράσουν φόβο εγκατάλειψης από τον έναν γονιό. Είναι επίσης αρκετά πιθανό να εμφανίσουν δυσκολία συγκέντρωσης, πτώση της σχολικής επίδοσης, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυξημένη επιθετικότητα κατά των συνομηλίκων τους.
Οι έφηβοι έχουν την τάση να εκδηλώνουν λιγότερο έντονα την στενοχώρια τους χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν υφίσταται. Συνήθως αποφεύγουν να συζητούν όσα αισθάνονται λόγω αμηχανίας και τα συγκαλύπτουν μέσα από διάφορες δραστηριότητες. Μια αρκετά συνηθισμένη αντίδραση τους, είναι η απόσυρση και η απομόνωση από την οικογενειακή ζωή, καταφεύγοντας στους φίλους τους για την ικανοποίηση της αίσθησης του ‘‘ανήκειν’’ και της σταθερότητας που νιώθουν ότι τους λείπει. Στην περίπτωση που η σχέση των γονιών είναι έντονα συγκρουσιακή, ο έφηβος μπορεί να εκδηλώσει παραβατική συμπεριφορά, περιόδους έντονης θλίψης αλλά και ανησυχία σχετικά με δικές του συντροφικές σχέσεις. Τέλος είναι επίσης αρκετά πιθανό, λόγω του ότι σε αυτή την ηλικία είναι κατά του συμβιβασμού, να δείξουν κατανόηση και να συμφωνήσουν με την απόφαση του διαζυγίου.
Εξηγήστε στα παιδιά σας πως όσα νιώθουν είναι φυσιολογικά και σεβαστά. Όλες αυτές οι εκδηλώσεις θυμού και θλίψης είναι αναμενόμενες. Αν παρόλα αυτά παρατηρήσετε πως επιμένουν για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα και διαταράσσουν τη λειτουργικότητα του παιδιού ζητήστε βοήθεια από κάποιον ειδικό.
Ένα διαζύγιο είναι αναμφισβήτητα, στην αρχή τουλάχιστον, μια δύσκολη περίοδος για όλη την οικογένεια. Όλα τα παιδιά θα προτιμούσαν να ζουν και με τους δυο τους γονείς ευτυχισμένους μαζί. Αν όμως οι γονείς δεν καταφέρνουν να βρουν έναν βιώσιμο και ειρηνικό τρόπο να συνυπάρχουν κάτω από την ίδια στέγη, τότε ένας χωρισμός ίσως να είναι η λιγότερο επιβλαβής λύση. Όταν οι συνθήκες χωρισμού είναι καλές, όταν υπάρχει καλή συνεργασία μεταξύ των γονέων, παραμένουν συναισθηματικά διαθέσιμοι, ελέγχουν τις αντιδράσεις τους και θέτουν τα συμφέροντα των παιδιών τους σε προτεραιότητα, θα μπορέσει όλη η οικογένεια να περάσει αυτή την δύσκολη μεταβατική περίοδο χωρίς σοβαρές συνέπειες στην ψυχική υγεία των παιδιών.
Γράφει η Ήρα Κουρή
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, MSc Παιδοψυχολογίας
(Email: irakouri@gmail.com)
