Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος
Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της Τέχνης
O Έντβαρντ Μουνκ γεννήθηκε σε χωριό του Λέτεν της Νορβηγίας. Ο πατέρας του, Κρίστιαν Μουνκ, ήταν ιατρικός υπάλληλος. Η οικογένεια μετακόμισε στη Χριστιανία, το σημερινό Όσλο το 1864. Η μητέρα του όμως πέθανε από φυματίωση το 1868, όπως και η αγαπημένη του αδελφή Γιόχανε Σόφιε το 1877. Ο Κρίστιαν Μουνκ δίδαξε τον γιο του ιστορία και λογοτεχνία και διασκέδαζε τα παιδιά του με τις αλλόκοτες ιστορίες του Αμερικανού συγγραφέα Έντγκαρ Άλλαν Πόε. Ο Μουνκ ανέφερε για τον πατέρα του, που πέθανε επίσης νέος το 1889, ότι ήταν νευρικός και εμμονικά θρησκόληπτος.
Τα πρώτα σχέδια και οι υδατογραφίες του απεικόνιζαν εσωτερικούς χώρους σπιτιών και μεμονωμένα αντικείμενα, όπως μπουκάλια φαρμάκων, όργανα σχεδίασης, και ορισμένα τοπία. Το 1879 ο Μουνκ γράφτηκε σε τεχνικό κολλέγιο. Έμαθε σχεδίαση με κλίμακα και προοπτική, αλλά οι συχνές ασθένειες διέκοπταν τις σπουδές του. Τον επόμενο χρόνο εγκατέλειψε το κολλέγιο αποφασισμένος να γίνει ζωγράφος. Ο πατέρας του θεωρούσε την καλλιτεχνία «ανέντιμο επάγγελμα» και οι γείτονές του αντέδρασαν πικρόχολα. Ο Μουνκ σημείωσε στο ημερολόγιό του: «Στην τέχνη μου προσπαθώ να ερμηνεύσω τη ζωή και τη σημασία της για εμένα». Το 1881 γράφτηκε στη Βασιλική Σχολή Τέχνης και Σχεδιασμού της Χριστιανίας.
Το 1883 ο Μουνκ έκανε την πρώτη του δημόσια έκθεση και μοιράστηκε ένα στούντιο με άλλους σπουδαστές. Αρχικά πειραματίστηκε με ποικίλα στυλ. Ο ίδιος ο Μουνκ δήλωσε: «Οι ιδέες μου εξελίχθηκαν υπό την επιρροή των μποέμ. Πολλοί έχουν λανθασμένα υποστηρίξει ότι διαμορφώθηκαν από την επιρροή του Στρίντμπεργκ και των Γερμανών, αλλά αυτό είναι λανθασμένο». Αισθανόταν αμηχανία με τη σεξουαλική επανάσταση της εποχής του και την ανεξαρτησία των γυναικών και στράφηκε σε μια κυνική προσέγγιση των σεξουαλικών ζητημάτων, με έργα του και το μακροσκελές ποίημα «Η Πόλη του Ελεύθερου Έρωτα». Μετά από πολλούς πειραματισμούς, ο Μουνκ συμπέρανε ότι το ιδίωμα των ιμπρεσιονιστών δεν του ταίριαζε. Αισθανόταν την ανάγκη να εξερευνήσει καταστάσεις γεμάτες εκφραστική ενέργεια, εικονογραφώντας το «ημερολόγιο της ψυχής του». Άρχισε να υπολογίζει προσεκτικά τις συνθέσεις του, για να δημιουργήσει ένταση και συναίσθημα επηρεασμένος στιλιστικά από τους μετα-ιμπρεσιονιστές. Το 1889 παρουσίασε την πρώτη του ατομική έκθεση και έλαβε διετή κρατική υποτροφία για να μελετήσει στο Παρίσι. Έφθασε στο Παρίσι κατά τη διάρκεια των εορτασμών της Διεθνούς Έκθεσης και έμεινε με δύο συναδέλφους Νορβηγούς καλλιτέχνες.
Επηρεασμένος από τον Γκωγκέν και από τα χαρακτικά του Γερμανού Μαξ Κλίνγκερ, ο Μουνκ πειραματίστηκε με πολλές λιθογραφικές εκτυπώσεις. Το 1896 δημιούργησε τις πρώτες του ξυλογραφίες – ένα καινοτόμο μέσο για τις συμβολικές εικόνες του. Οι πίνακες του Μουνκ περιλάμβαναν σκίτσα από σκηνές σε ταβέρνες και μια σειρά από φωτεινά τοπία. Το 1892 ο Μουνκ διατύπωσε τη χαρακτηριστική αισθητική του, όπου το χρώμα είναι το στοιχείο-φορέας του συμβολισμού. Η Ένωση Καλλιτεχνών του Βερολίνου προσκάλεσε τον Μουνκ να εκθέσει έργα του. Ωστόσο οι πίνακές του προκάλεσαν έντονη αμφισβήτηση και μετά από μία εβδομάδα η έκθεση έκλεισε, αν και ο Μουνκ παραδόξως έμεινε ευχαριστημένος με τη «μεγάλη αναταραχή». Στο Βερολίνο ήρθε σε επαφή με ένα διεθνή κύκλο συγγραφέων, καλλιτεχνών και κριτικών και σκίτσαρε τις πρώτες ιδέες του, που θα συνέθεταν το μεγάλο έργο του «Ο Χορός της Ζωής».
Οι έντονα ψυχογραφικές μορφές του έφθασαν στο αποκορύφωμα με την φιλοτέχνηση των τεσσάρων παραλλαγών της διάσημης «Κραυγής» καθώς και των λιθογραφικών εκτυπώσεων της από το 1893 μέχρι και το 1910. Η σύνθεση με αντιθετικές χρωματικές λωρίδες εκφράζει τις ωδίνες του πνευματικού άγχους. Η εκδοχή της, του 1893, κλάπηκε από την Εθνική Πινακοθήκη του Όσλο το 1994, αλλά ανακτήθηκε. Η τελική εκδοχή της, του 1910, κλάπηκε το 2004 από το Μουσείο Μουνκ, αλλά ανακτήθηκε το 2006 με μερικές ζημιές.
Το 1897 ο Μουνκ αγόρασε θερινή κατοικία με θέα στα φιόρδ του Όσλο και την ονόμασε «Το Ευτυχισμένο Σπίτι». Το 1899 συνδέθηκε με τη μεγαλοαστή Τούλα Λάρσεν. Ταξίδεψαν στην Ιταλία και όταν επέστρεψαν ο Μουνκ ξεκίνησε μια νέα γόνιμη περίοδο στην τέχνη του, που περιλάμβανε τοπία και τον τελικό πίνακα της σειράς «Ο Χορός της Ζωής». Το φθινόπωρο του 1908 το άγχος του Μουνκ, μετά από εκθέσεις έργων του, με αμφιλεγόμενη απήχηση σε συνδυασμό με υπερκατανάλωση αλκοόλ και καβγάδες, είχε επιδεινώσει την υγεία του και έτεινε προς την παράνοια.
Η παραμονή του στο νοσοκομείο σταθεροποίησε την προσωπικότητά του και μετά την επιστροφή του στη Νορβηγία το 1909, το έργο του απέκτησε περισσότερο χρώμα και έγινε λιγότερο απαισιόδοξο. Ονομάστηκε εκεί Ιππότης του Βασιλικού Τάγματος του Αγίου Όλαφ. Το 1914 του ανατέθηκε να διακοσμήσει την Άουλα του Πανεπιστημίου του Όσλο και το έργο ολοκληρώθηκε το 1916. Η πρώτη του αμερικανική έκθεση έγινε το 1912 στη Νέα Υόρκη.
Η έκρηξη του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου τον βρήκε ιδεολογικά διχασμένο. Όπως ομολόγησε «Όλοι οι φίλοι μου είναι Γερμανοί, αλλά αγαπώ τη Γαλλία». Τη δεκαετία του 1940 οι Ναζί χαρακτήρισαν το έργο του Μουνκ ως εκφυλισμένη τέχνη, όπως και το έργο του Πικάσο, του Κλέε, του Ματίς και πολλών άλλων καλλιτεχνών της εποχής και αφαίρεσαν τα έργα τους από τα γερμανικά μουσεία. Το 1941 οι Γερμανοί εισέβαλαν στη Νορβηγία. Μέχρι το τέλος της ζωής του το 1944 ο Μουνκ συνέχισε να ζωγραφίζει αυτοπροσωπογραφίες, με χαρακτηριστικό τους την ατομική συμβολική διάσταση σήψης και καταναγαστικών συναισθημάτων που ωθούν τον άνθρωπο στην επιτακτική διάνοιξη του εσωτερικού του κόσμου.
Η μεταθανάτια παγκόσμια αναγνώριση, μελέτη και απήχηση των έργων του είναι μεγάλη, όπως και οι σημαντικές επετειακές διοργανώσεις, εκδόσεις και εκθέσεις σε μουσεία ανά τον κόσμο. Η βιωματική τέχνη του άσκησε και εκπέμπει μια ιδιότυπα αυτοδύναμη έλξη που σαγηνεύει πνευματικά και ψυχολογικά, αποπνέοντας αισθητική ενσυναίσθηση.
