Η ελεγεία της γαλλικής, φιλελληνικής ζωγραφικής
Τα εκατόν πενήντα έργα με ελληνικά επαναστατικά θέματα, που έχουν εντοπιστεί στα μουσεία της Γαλλίας –ανάμεσά τους και πραγματικά αριστουργήματα- υπογραμμίζουν όχι μόνο τη δυναμική συστράτευση των Γάλλων ζωγράφων με τους μαχόμενους Έλληνες αλλά και το μεγάλο ενδιαφέρον της κοινής γνώμης για την τέχνη και τον αγωνιστικό σκοπό τους. Οι καλλιτέχνες παρακολουθούσαν τις εξελίξεις της επανάστασης και αμέσως έδιναν την εικαστική και πολιτική τους απάντηση, με τη θέρμη των εντυπώσεων ή του λυρισμού. Η Ακαδημία και ο κλασικισμός της δεν ήταν δυνατόν να εκφράσουν την ένταση των αλλεπάλληλων γεγονότων. Οι Γάλλοι επιδιώκοντας τη συγκίνηση και τις πράξεις του κοινού, όχι αποκλειστικά αλλά συχνά επέλεγαν θέματα ζωγραφικής, που θα έκαναν αισθητό στην καρδιά τον λαϊκό πόνο στους καιρούς εκείνου του πολέμου.
Στην ελαιογραφία «Μεσολόγγι» του Λ. Ντεβούζ, υπό την σκιά του λαβάρου με το σταυρό και του γέροντα ιερέα, άντρες και γυναίκες, αφού ορκίστηκαν, ορμούν για να πολεμήσουν τον αθέατο εχθρό. Και «Η Τελευταία Μετάληψη των Μεσολογγιτών», πολυπρόσωπη ελαιογραφία του Λ. Ροσινιόν, στη συγκίνηση μιας οριακής στιγμής αποβλέπει. Εκφραστική πτυχή μάχης παρουσιάζει ο Α. Σεφέρ στον πίνακα «Ελληνόπουλο που υπερασπίζεται τον πατέρα του». Ανίσχυρος ο βαριά λαβωμένος πατέρας εξακολουθεί να κρατά το γιαταγάνι και ο έφηβος γιος ένοπλος τον υπερασπίζεται. Ποίηση και πολιτικό μήνυμα: δεν χάνεται η επανάσταση, όταν είναι υπόθεση γενεών… Και συνεχίζει να συνταράζει η πραγματικότητα. Τώρα, στον απόηχο μιας ακόμη σφαγής. Στα ερείπια του καμένου σπιτιού του ο γέροντας πατέρας, καθισμένος δίπλα στο νεκρό σώμα της κόρης του, κρατά το ορφανό βρέφος της. «Σύγχρονο ελληνικό θέμα εμπνευσμένο από τη σφαγή της Σαμοθράκης» είναι ο τίτλος του Ζ. Βενσόν. Παρίσι 1827.
Επανέρχεται ο υποβλητικός Λεωνίδας των Θερμοπυλών, αλλά πάντοτε υπάρχει και ο ευλαβικός σεβασμός προς τον αφανή νεκρό ή «Πληγωμένο Έλληνα στρατιώτη» στην τελευταία προσευχή του. Ο ζωγράφος Σερίρ, με το τουφέκι στο ένα χέρι τού νικητή της Τριπολιτσάς και με τα μάτια του στραμμένα στον Ουρανό, «γράφει» την παλικαριά και συνάμα, το πικρότατο τίμημα. Την αλήθεια του πολέμου, κι ας είναι για την τόσο αγαπημένη, αλλά σκληρά απαιτητική Ελευθερία…
Και στη γαλλική-ελληνική ζωγραφική τονίζονται η κινητήρια δύναμη του Χριστιανισμού και τα πλήγματα, που υφίσταται. Εμπνευσμένος από τον Πουκεβίλ και τον Ντελαβίν ο Β. Ραβερά, κάνει γνωστό στο κοινό ένα υπαρκτό πρόσωπο, που χάνεται κάτω από τουρκικό κάστρο, ενώ «ψάλλει» πλέοντας με μια βάρκα, τα πάθη της πατρίδας του. «Ψάλλει», σύμφωνα με τον τίτλο του πίνακα: «Ο Θάνατος του νεαρού διακόνου από τη Μεσσηνία».
Μόνο μια άρτια οργανωμένη καλλιτεχνική και ιστορική εκπαίδευση θα είχε τη δύναμη να δημιουργήσει μύηση και σε αυτά τα θαυμάσια έργα. Ούτε ο Ντελακρουά εξαιρείται, διότι αναφορικά με το έργο του, δεν αρκεί η επιφανειακή γνωριμία αλλά του αξίζει η μέθεξη. Εμβληματικός μεταξύ των Γάλλων φιλελλήνων ζωγράφων, ενημερώνεται, μελετά συστηματικά τα συμβαίνοντα και κυριολεκτικά τα μεταφέρει. Συνταράζει. Στις «Σφαγές της Χίου», δύο χρόνια μετά την καταστροφή, συνθέτουν ελεγεία σπαραγμού πρόσωπα παραδομένα σε αναπάντητα ερωτήματα και στη μοίρα τους. Το σιωπηλό, συγκρατημένο πάθος προκαλεί συνειδησιακή εξέγερση στην Ευρώπη. Η πυρετική φαντασία του ρομαντικού καλλιτέχνη, με επίδραση της βυρωνικής ποίησης, μέχρι το τέλος της ζωής του είναι στραμμένη στην Ελλάδα, εναλλάσσοντας δημιουργικά θέματα και την έμπνευσή του μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας. Αυτή η αμφίδρομη κίνηση απογειώνει τον Ευγένιο Ντελακρουά.
Ωστόσο, θα είχε καταξιωθεί ως μέγας ζωγράφος και μόνον τη στιγμή που πρωτοπαρουσίασε το αφιέρωμά του στο Μεσολόγγι, αμέσως μετά την τραγωδία του Απριλίου 1826. Το κοινό της γκαλερί Lebrun δεν είδε ρεαλιστικά το βασανισμό των πολιορκημένων, την απελπισμένη προετοιμασία της εξόδου ή τις τελευταίες στιγμές της ιερής πόλης. Συγκλονιστική έκφραση των πάντων της Επανάστασης αποτέλεσε η αλληγορία, που επέλεξε ο ιδιοφυής Ντελακρουά. «Ανέπλασε» ανάγλυφη την Ελλάδα στην ελαιογραφία του. «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» συνδέεται με τους πολύτιμους στίχους από τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του Διονυσίου Σολωμού:
Μητέρα μεγαλόψυχη
στον πόνο και στη δόξα,
τι χάρη έχουν τα μάτια… (!)
Και τα ελληνικά, ωραία μάτια της μορφής του πίνακα, τα μάτια της απόγνωσης στο παρόν, αλλά και της φυσικής επιμονής στον αγώνα, πάνω στα ερείπια! Η Ελλάδα του Μεσολογγίου, όρθια μέσα στη συμφορά, νέα και ανέγγιχτης ομορφιάς, απευθύνει με το εκφραστικότατο, δακρυσμένο βλέμμα και τα υπέροχα χέρια της την ικεσία της βοήθειας, που δικαιούται «η ρομαντική της μεγαλοπρέπεια»*2… Η Ελλάδα-Ιδέα του1826 επικαλείται τους πολίτες και την πολιτική του Ανθρωπισμού.
«Με λογισμό και μ’ όνειρο»
Διονύσιος Σολωμός
