Γράφει ο
Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος
Δημοσιογράφος – Δημοσιολόγος
Είναι πολύ σημαντικό το ότι το Αρχείο της Τσακωνιάς συμπλήρωσε εβδομήντα χρόνια ζωής και παραμένει νεώτατο και σφριγηλό, παρά τις δυσκολίες που πέρασε και περνά. Είναι πολύ σημαντικό που σήμερα νέοι και νέες επιστήμονες συνεργάζονται στην υλοποίηση του έργου του Αρχείου.
Όλοι και όλες, μαζί με τους πρεσβύτερους σε ηλικία, αγαπούν και πονούν τον τόπο τους, μένουν στον τόπο τους και προσφέρουν αφιλοκερδώς τις γνώσεις τους, τη δραστηριότητά τους και τον χρόνο τους για να μείνει ζωντανή και να συνεχισθεί η τσακώνικη πολιτιστική κληρονομιά τους.
Παράλληλα, με την αξιοποίηση της φυσικής ομορφιάς του τόπου και τις διασκεδαστικές εκδηλώσεις του Δήμου Νότιας Κυνουρίας έρχεται το Αρχείο Τσακωνιάς που με πανελλήνιου βεληνεκούς Συνέδρια, με εκδηλώσεις στις οποίες προσκλήθηκαν σημαντικοί επιστήμονες και λόγιοι, με εκδόσεις χρήσιμων βιβλίων προσφέρει πολιτισμική τροφή σε όλες τις ηλικίες ενισχύοντας την κουλτούρα τους και τα στοιχεία της εθνικής μας ιδιοπροσωπίας. Σύνθημά τους είναι το: «χωρίς παρελθόν δεν υπάρχει ούτε παρόν, ούτε μέλλον». Ελπιδοφόρα είναι και η καλή συνεργασία του Αρχείου με τα σχολεία του Λεωνιδίου όλων των βαθμίδων, με τον Πολιτιστικό Σύλλογο, με την χορωδία ενηλίκων του Λεωνιδίου. Το πολυσχιδές έργο του έχει αναγνωριστεί από το ανώτατο πνευματικό Ίδρυμα της χώρας, την Ακαδημία Αθηνών.
Στον πρώτο τόμο των «Χρονικών των Τσακώνων», που τυπώθηκε το 1956, ο πρώτος Πρόεδρος του Αρχείου Τσακωνιάς Στυλιανός Μερικάκης, επί πολλά χρόνια Δήμαρχος Λεωνιδίου, μαζί με τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου (Αντιπρόεδρος ο Θεόδωρος Σαρρής, Γενικός Γραμματέας ο Θεόδωρος Χαρμαντάς, Ταμίας ο Λεωνίδας Γιαννούσης, και μέλη οι Παναγιώτης Ρέππας, Χαράλαμπος Γεωργίτσης και Αθανάσιος Κατσίγκρης) γράφουν στον πρόλογο:
Η ανά χείρας έκδοσις αποτελεί το πρώτον βήμα εις την προσπάθειαν του «Αρχείου Τσακωνιάς» δια την περισυλλογήν των στοιχείων εκείνων, τα οποία συνδέονται οπωσδήποτε με την ιστορία της Τσακωνιάς, την γλώσσα, την Λαογραφία της, τα ήθη και έθιμά της και την πνευματική δημιουργία της από την πρώτη της καταβολή μέχρι των ημερών μας. Η έκδοσις του Τόμου επιδιώκει εν συνεχεία να ανασύρει τον πέπλον της λήθης και να παραδώση εις το φως της δημοσιότητος τα στοιχεία εκείνα που αναφέραμε και τα οποία αποτελούν π α ρ ά δ ο σ ι ν, μέσα στην οποία εγεννήθησαν, εγαλουχήθησαν και έζησαν γενεές Τσακώνων…Μέσα στα πνευματικά αυτά μνημεία, τα περισσότερα των οποίων θα ημπορούσαν να χαρακτηρισθούν αριστουργήματα δια την εποχήν των, περιέχεται η ακμαία δράσις και η υλική και πνευματική ζωή των Τσακώνων καθώς και η συμβολή του Τσακώνικού στοιχείου στην Εθνική ζωή της χώρας».
Στον πρώτο εκείνο τόμο δημοσιεύεται το ιστορικό ποίημα, εκ 3.280 στίχων, «Η Λάκαινα» συγγραφέν από τον Λεωνιδιώτη πρωτόπαπα και οικονόμο Θεόδωρο τον Κανικλέα. Εκδόθηκε στην Αθήνα το 1859 και όπως ο ίδιος γράφει στο Προοίμιο το έργο του είναι «περιληπτική εικόνα εξεικονίζουσα εκ του μέρους το όλον απάσης της Ελλάδος εν εκείνη της επαναστάσεως εποχή πλήρει ενθουσιασμού, ζήλου και γενναίων αισθημάτων υπέρ της απελευθερώσεως της κλεινής και ενδόξου πατρίδος μας».
Θα ήταν καλό να υπήρχε μια ώρα έστω την εβδομάδα, έστω εθελοντικά να διδάσκεται στα Τσακωνόπουλα η Λάκαινα, και να γίνεται γνωστή στους μαθητές και στις μαθήτριες η ιστορία και η πνευματική τους κληρονομιά.
Έτσι θα γνωρίσουν τους σημαντικούς λογοτέχνες, ζωγράφους και επιστήμονες που διακρίθηκαν και τιμάνε τον τόπο και οι οποίοι έμεναν άγνωστοι στους Τσάκωνες, μέχρις ότου το Αρχείο Τσακωνιάς τους έκαμε γνωστούς, όσο βεβαίως μπορούσε. Μεταξύ αυτών ο κοσμοπολίτης ποιητής Κώστας Ουράνης και ο εκ των σπουδαιοτέρων Ελλήνων ποιητών και ένας από τους ελάχιστους σημαντικούς χριστιανούς υπαρξιστές φιλοσόφους, Γιώργος Σαραντάρης.
Οι έως σήμερα διατελέσαντες Πρόεδροι του Αρχείου Τσακωνιάς είναι κατά σειράν ο Στυλιανός Μερικάκης, από ιδρύσεώς του έως το 1982, ο Τάκης Πιτσελάς από το 1982 έως το 1989, ο Κώστας Τροχάνης από το 2000 έως το 2018 και από το 2018 έως σήμερα ο πρώην Δήμαρχος Λεωνιδίου Δημήτρης Τσιγγούνης. Σημειώνω ότι όλοι οι έως σήμερα Δήμαρχοι (Δημήτρης Τσιγγούνης, Γιάννης Μαρνέρης και Χαράλαμπος Λυσίκατος) και οι Περιφερειάρχες ενίσχυσαν το έργο του Αρχείου. Ελπίζεται ότι θα συνεχίσουν την ηθική και υλική ενίσχυση του και ο σημερινός Δήμαρχος Εμμανουήλ Δολιανίτης και ο σημερινός Περιφερειάρχης Δημήτρης Πτωχός.
Αξιοσημείωτη ήταν και η ενίσχυση του Αρχείου εκ μέρους του εν Πειραιεί Συλλόγου «Το Λεωνίδιον».
Κατά τη θητεία των υπό τους Τάκη Πιτσελά και Κώστα Τροχάνη Διοικητικών Συμβουλίων του Αρχείου τα διεξαχθέντα με σημαντικά θέματα πολύ ενδιαφέροντα Συνέδρια ( τρία από τον πρώτο και οκτώ από τον δεύτερο) συγκέντρωσαν εκλεκτούς καθηγητές και λογίους από διάφορες περιοχές της Ελλάδος. Μεταξύ αυτών ο καθηγητής λαογραφίας του ΕΚΠΑ Μιχάλης Μερακλής, η φιλόλογος καθηγήτρια του ΕΚΠΑ Μαρία Μαντούβαλου και ο πρόεδρος της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών Τάσος Γριτσόπουλος. Των Συνεδρίων αυτών τα Πρακτικά έχουν εκδοθεί από το Αρχείο.
Επίσης επί των ημερών των υπό τον Κώστα Τροχάνη Διοικητικών Συμβουλίων γίνονταν τέσσερις εκδηλώσεις ετησίως. Η πρώτη τον μήνα Μάρτιο αφορούσε την Επανάσταση του 1821 και την προσφορά των Τσακώνων σε αυτήν. Η δεύτερη ήταν αφιερωμένη στον μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως Νέο Ελληνισμό. Η τρίτη, κατά μήνα Οκτώβριο, αναφερόταν στην προβολή του έργου των Ελλήνων λογοτεχνών και η τέταρτη, κατά μήνα Δεκέμβριο είχε ως θέμα την οικογένεια. Παραλλήλως έγιναν επετειακές εκδηλώσεις, όπως αυτή για τα 200 χρόνια από την γραφή και δημοσίευση του Εθνικού μας Ύμνο από τον Διονύσιο Σολωμό. Σε εκδηλώσεις παρουσιάστηκαν επίσης βιβλία.
Στις εκδηλώσεις του Αρχείου ήρθαν στο Λεωνίδιο και μίλησαν μεταξύ άλλων, ο αείμνηστος καθηγητής και διευθυντής του Κέντρου Ερεύνης Ελληνικής Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών Λίνος Μπενάκης, η καθηγήτρια του ΕΜΠ κα Φανή Ρουμπάνη, πρώτη ανεψιά του μακαριστού Μητροπολίτου Μαντινείας και Κυνουρίας Γερμανού Β΄ Ρουμπάνη, και οι καθηγήτριες του ΕΚΠΑ κες Μάρω Παπαθανασίου και Μερόπη Σπυροπούλου. Επίσης ο εκδότης του περιοδικού «Άρδην» και ιστορικός Γιώργος Καραμπελιάς, ο θεολόγος, μουσικός και συγγραφέας Ηλίας Λιαμής, το ζεύγος Σαμπαζιώτη που ασχολούνται με την παιδαγωγική, ο πρόεδρος Εφετών ε.τ. Νίκος Σοϊλεντάκης και ο αείμνηστος φιλόλογος και σημαντικός συγγραφέας Κώστας Γανωτής. Σημαντική ήταν η εκ μέρους του Αρχείου πρόσκληση του προσφάτως αποβιώσαντος τότε Προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών Θανάση Βαλτινού, που καταγόταν από το Καστρί της Κυνουρίας και παρουσίασε το βιβλίο του ομιλούντος, έκδοση του Αρχείου, για τις Μάχες του Λεωνιδίου και του Αγίου Βασιλείου. Σημειώνω ότι ο Δήμος Νότιας Κυνουρίας τον ανακήρυξε ομόφωνα επίτιμο Δημότη του.
Σημαντική ήταν η εκ μέρους του Αρχείου ανάδειξη και παρουσίαση του έργου του Τσάκωνα εξαίρετου ποιητή και στοχαστή Γιώργου Σαραντάρη. Με δύο Εκθέσεις με πρωτότυπα χειρόγραφα, του ποιητή, με τις πρώτες εκδόσεις των βιβλίων, του, με αυθεντική αλληλογραφία με Έλληνες και Ιταλούς λογοτέχνες, με βιβλία που διάβαζε, με το γραφείο του που έγραφε τα ποιήματα και τους στοχασμούς του, με πίνακες της οικογένειάς του, ζωντάνεψε η ιστορία και το έργο του. Οι Εκθέσεις έγιναν στον Πύργο του Τσικαλιώτη, με την αμέριστη βοήθεια του αείμνηστου αρχιτέκτονα και πρώτου εξαδέλφου του ποιητή Παναγιώτη Σαραντάρη και είχαν μεγάλη επιτυχία. Το τετράδιο με τις εντυπώσεις των επισκεπτών είναι στα χέρια του ομιλούντος και θα δοθεί στο Αρχείο προς φύλαξη.
Σπουδαίο είναι το έργο που επιτελείται εκ μέρους του Αρχείου Τσακωνιάς για την διατήρηση της τσακωνικής διαλέκτου, με την βοήθεια του Ρώσου καθηγητού Μαξίμ Κισιλιέρ, της υφαντικής τέχνης, του τσακώνικου χορού και της προφορικής παράδοσης του τόπου.
Ο ομιλών, ως απλός εθελοντής αρωγός στο έργο του Αρχείου Τσακωνιάς ξέρω ότι έχω ατέλειες στις γνώσεις μου περί της επί εβδομήντα χρόνια δράσης του Αρχείου Τσακωνιάς και έχω αδικήσει δράσεις και ανθρώπους που όσο ήσαν στο Δ.Σ. εργάσθηκαν με όλες τους τις δυνάμεις στην επιτυχία των σκοπών του. Ένας από αυτούς είναι ο Μανώλης ο Ρεντούλης.
Τελειώνοντας θέλω να επαναλάβω την έκκληση να μην χαθεί η πολιτιστική κληρονομιά του Γιώργου Σαραντάρη, που διαθέτει η οικογένεια Σαραντάρη.
Στην πρόσφατη έκθεση, στα πλαίσια του «Μελιτζάζ», κειμηλίων του ποιητή ομάδα λογίων από το Άστρος, που εκτιμούν το έργο του ποιητή, μας είπαν ότι αν δεν υπάρχει στο Λεωνίδιο μέρος για να στεγασθούν τα πολύτιμα κειμήλια του ιδίου και της οικογενείας του ευχαρίστως εκείνοι αναλαμβάνουν να βρούν στην κωμόπολή τους στέγη και να τα παρουσιάσουν. Επίσης σε συζήτηση που είχα με τον αείμνηστο Άγγελο Δεληβορριά, διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη μου είπε ότι πολύ ευχαρίστως δέχεται τα πρωτότυπα χειρόγραφα του Γιώργου Σαραντάρη και μου τόνισε ότι θα πάρουν περίοπτη θέση στην πτέρυγα του Μουσείου που φιλοξενούνται έργα και αντικείμενα των σημαντικών λογίων της δεκαετίας του 1930. Σας σημειώνω πως των περισσοτέρων λογοτεχνών αυτής της δεκαετίας έχουν δημιουργηθεί στέγες στα μέρη που γεννήθηκαν ή που έμειναν, ή που κατάγονταν. Στο σημείο αυτό θέλω να αναφέρω ποίων λογοτεχνών και καλλιτεχνών έχουν δημιουργηθεί στέγες στους τόπους καταγωγής τους και σε τόπους που έζησαν.
Αγαπητοί και αγαπητές μου, ως αγαπών το Λεωνίδιο και την Τσακωνιά ευχαριστώ το Αρχείο για τις πνευματικές, ιστορικές, γενικά πολιτισμικές υπηρεσίες που προσφέρει στον ωραίο και σπουδαίο από την ιστορία του τόπο. Ευχαριστώ τον φίλο Πρόεδρο Δημήτρη Τσιγγούνη, την αγαπητή μου Γενική Γραμματέα Ελένη Πουτσελά τα άλλα μέλη του Δ.Σ. και τα απλά μέλη για τη συνεργασία που έχω μαζί τους. Το μέρος μας είναι μικρό, εμείς σχετικά λίγοι, οι δυσκολίες μεγάλες και το έργο σπουδαίο. Εμείς οι ηλικιωμένοι είμαστε κοντά στην έξοδο. Οι νεότεροι παίρνετε τη σκυτάλη.
Συνεχίστε τον καλόν αγώνα, συνεχίστε την ιστορία της Τσακωνιάς, αισθανθείτε το μεγαλείο και την ευθύνη που θα κληθείτε να αναλάβετε. Ο Χαρίλαος Τρικούπης είχε πει ότι η Ελλάδα θέλει να ζήσει και θα ζήσει και εμείς το επαναλαμβάνουμε και προσθέτουμε πως και η Τσακωνιά θέλει να ζήσει και θα ζήσει.
Στέγες πολιτισμού λογοτεχνών και καλλιτεχνών ανά την Ελλάδα
Γεώργιος Δροσίνης
Το σπίτι του στην Κηφισιά και στην Πλάκα των Αθηνών
Οδυσσέας Ελύτης
Στέγη «για μύηση στο έργο του», στην οδό Πολυγνώτου, στην Πλάκα των Αθηνών.
Κωστής Παλαμάς
Χώρος σπουδής και μελέτης της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας και διάδοσης του έργου του. Στην Πλάκα των Αθηνών. Επίσης υπάρχει Μουσείο Παλαμά και πολιτιστικής κληρονομιάς στο Μεσολόγγι, τόπο καταγωγής των γονέων του, όπου υπάρχουν και χειρόγραφά του.
Γιάννης Σκαρίμπας
Το ταπεινό σπίτι του στο χωριό Αγία Ευθυμία Φθιώτιδας έγινε μουσείο.
Προς τιμήν του καθιερώθηκαν εκδηλώσεις από 1 έως 16 Αυγούστου.
Άγγελος Σικελιανός
Μουσείο και Κέντρο προβολής του έργου του στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Λευκάδα και στη Σαλαμίνα, όπου είχε εξοχικό σπίτι.
Κωνσταντίνος Καβάφης
Μουσείο στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το σπίτι του, με δαπάνες του Ελληνικού Δημοσίου. Επίσης Στέγη στην οδό Φρυνίχου, στην Πλάκα των Αθηνών, με δαπάνη του Ιδρύματος Ωνάση.
Νικηφόρος Βρεττάκος
Μουσείο το σπίτι του στο χωριό Πλούμιτσα Λακωνίας. Επίσης στις Κροκεές Λακωνίας (Δήμος Ευρώτα) καθιερώθηκαν τα Βρεττάκεια, λογοτεχνική και μουσική εκδήλωση.
Νίκος Γκάτσος
Το σπίτι του στην Ασέα Αρκαδίας κατέστη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.
Γιάννης Ρίτσος
Η οικία του στη Μονεμβασία Λακωνίας έγινε Μουσείο με προσωπικά του αντικείμενα, με χειρόγραφά του κ.α.
Ιάκωβος Καμπανέλλης
Για διατήρηση της μνήμης του και προβολή του έργου του ιδρύθηκε Θεατρικό Μουσείο στη Νάξο, τόπο καταγωγής του.
Γιάννης Γαΐτης
Στην νήσο Ίο, τόπο καταγωγής του Μουσείο με έργα του, δια της συνδρομής επιχειρηματιών και τη τοπικής
κοινωνίας.
Γιώργος Σεφέρης
Ετοιμάζεται η μετατροπή του σπιτιού του σε Μουσείο , στην οδό Άγρας, πίσω από το Παναθηναϊκό Στάδιο, στο Παγκράτι των Αθηνών.
Άγγελος Τερζάκης
Το ερειπωμένο σπίτι του στο Ναύπλιο θα γίνει Μουσείο για τα έργα και τη ζωή του, με δαπάνες του Υπουργείου Πολιτισμού.
Μουσείο Μπενάκη
Στο παλαιό οίκημα του αείμνηστου Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα, στην οδό Κριεζώτου των Αθηνών υπάρχει μόνιμη έκθεση με χειρόγραφα και άλλα αντικείμενα των λογοτεχνών της δεκαετίας του 1930. Μεταξύ αυτών περίοπτη θέση κατέχει και ο Τσάκωνας Γιώργος Σαραντάρης.
*Η Τσακωνιά είναι δυσπρόσιτη περιοχή της ανατολικής Πελοποννήσου, που έχει ξεχωριστά χαρακτηριστικά. Ένα είναι η τσακωνική διάλεκτος, που θεωρείται εξέλιξη της αρχαίας Δωρικής και κινδυνεύει να εξαφανιστεί και που το Αρχείο Τσακωνιάς, χωρίς καμία άλλη βοήθεια, προσπαθεί να διατηρήσει. Επίσης ο Τσακώνικος χορός θεωρείται ότι προέρχεται από τον αρχαίο πυρρίχιο, ή από τον γέρανο, όπως τον περιγράφει ο Πλούταρχος.
Παραδοσιακά είναι τα σχέδια των κιλιμιών της περιοχής, παραδοσιακές και οι στολές των γυναικών. Το Λεωνίδιο έχει χαρακτηρισθεί παραδοσιακός οικισμός και διατηρεί το χρώμα του. Κατά τον Κολοκοτρώνη ήταν «σίγουρος τόπος», γι’ αυτό και ο Ιμπραήμ δεν επετέθη σε αυτόν, ενώ έκαψε και λεηλάτησε τον Πραστό, την παλιά πρωτεύουσα της Τσακωνιάς. Οι Τσάκωνες πολέμησαν με ηρωισμό κατά των Οθωμανών. Συνετέλεσαν στην άλωση της Μονεμβασίας και ο Τσάκωνας αγωνιστής Μανώλης Δούνιας (ή Ντούνιας) πρωτοστάτησε στην άλωση της Τριπολιτσάς. Σίγουρος απεδείχθη ο τόπος και κατά την επίθεση των κομμουνιστών, την 21η Ιανουαρίου 1949, με πολυπληθή δύναμη και περίσσεια οπλισμού και πυρομαχικών και οι κάτοικοί του, συνεπικουρούμενοι από ολίγους χωροφύλακες και στρατιώτες, πέτυχαν την απώθησή τους.
**Ομιλία στο πολιτισμικό κέντρο Λεωνιδίου την 21η Νοεμβρίου 2024.
